Κριτική στο βιβλίο του Π. Παπακωνσταντίνου (μέρος α')

« Έν το σοφόν επίστασθαι γνώμην οτέη εκυβέρνησε πάντα δια πάντων»

(Ένα το σοφό, να κατέχεις την ιδέα που κυβερνά τα πάντα μέσα από τα πάντα. [Ηράλκειτος, Περι Φύσεως])

Κριτική στο βιβλίο του Π. Παπακωνσταντίνου:

«Το χρυσό παραπέτασμα. Η γέννηση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού» (μέρος α')


Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου «Το χρυσό παραπέτασμα. Η γέννηση του ολοκληρωτικού καπιταλισμού», γραμμένο σε λόγο σπινθηροβόλο και γλαφυρό που κάποιες στιγμές υψώνεται ως την ποιητική έκφραση, αποτελεί μιαν αξιόλογη (αν και όχι πάντα αξιόπιστη) πηγή πληροφοριών για τις ποικίλες οικονομικοπολιτικές εξελίξεις και τις ιδεολογικές αντανακλάσεις τους από το τέλος του 19ου αιώνα ως και σήμερα, με εστίαση στα τελευταία σαράντα χρόνια- χωρίς βέβαια να λείπουν οι αναγκαίες για την οικονομία του θέματος αναφορές και σε εποχές προγενέστερες. Από πλευράς ύφους η γραφή του συγγραφέα θεωρείται ήδη κλασική για το δημοσιογραφικό είδος που υπηρετεί, όπως συνάγεται και από την ανθολόγηση δημοσιογραφικών του κειμένων στα εν χρήσει σχολικά εγχειρίδια. Και θα ήταν ευτύχημα αν το βιβλίο συνδύαζε τις υφολογικές αρετές και τη γνώση των διεθνών εξελίξεων με μια μαρξιστική θεωρητική σκευή ικανή να διεισδύει στην ουσία των διεργασιών που επιφαίνονται ως το χρυσό παραπέτασμα των νεότερων εξελίξεων του ιμπεριαλισμού.σάγει ο συγγραφέας στην ύλη του αντί να τα εξάγει από αυτήν. στο μονοπώλιο, μέσα από τις διαδικασίες της συγκέντρωσης και της συγκεντροποίησης και μέσα από τις παρατεταμένες κρίσεις των τελευταίων δεκαετιών του δέκατου ένατου αιώνα, ως απάντηση και στη χρόνια κρίση υπερσυσσώρευσης που ενέσκηψε αυτές τις δεκαετίες. Τα εμπορεύματα των μονοπωλημένων κλάδων πουλιούνται πια σε διογκωμένες μονοπωλιακές τιμές (αν και θα ήταν ορθότερο να διακρίνουμε τις καθαυτό μονοπωλιακές τιμές από τις μονοπωλιακές τιμές παραγωγής. Περνώντας στην περιοδολόγηση του καπιταλισμού ως κοινωνικού σχηματισμού, θα επεσήμαινε το ρόλο που παίζει στην εμπέδωση του ΚΤΠ η πολιτική προστασία της εθνικής αγοράς και ο σχηματισμός του μέσου ποσοστού κέρδους για την ενοποίηση των συμφερόντων όλων των καπιταλιστών μιας εθνικής κοινωνίας έναντι των συμφερόντων της αντίστοιχης εργατικής τάξης. Με αυτό τον τρόπο θα τεκμηρίωνε τη θέση ότι ο τόπος του ΚΤΠ είναι ο εθνικός κοινωνικός σχηματισμός (το εθνικό κράτος) και θα υποδείκνυε το αδύνατο υπέρβασης του εθνικού κράτους από τον καπιταλισμό. Και, συσχετίζοντας την κίνηση του πολιτικού εποικοδομήματος με την κίνηση του ΚΤΠ, θα συνέδεε τον καπιταλισμό της μανουφακτούρας με τη βοναπαρτιστική μοναρχία, τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού με την κοινοβουλευτική δημοκρατία, ενώ το μονοπωλιακό καπιταλισμό θα τον συνέδεε με την αποδυνάμωση του κοινοβουλίου, την ενδυνάμωση των θεσμών της εκτελεστικής εξουσίας ( κυβέρνηση, διοίκηση, στρατός, δυνάμεις ασφαλείας κλπ.) και τη μαζική στροφή της αστικής τάξης υπό την ηγεμονία των μονοπωλίων προς την πολιτική αντίδραση, προς τις λίγο πολύ ανοιχτές μορφές δικτατορίας της αστικής τάξης, ακόμα και όταν διατηρείται το φύλο συκής του κοινοβουλευτισμού για λόγους εξαπάτησης των εργαζομένων. Και φυσικά, θα επεσήμαινε το τέλος του μοιράσματος της γης και την έναρξη του ένοπλου ξαναμοιράσματός της από μια χούφτα ιμπεριαλιστικών κρατών που μάχονται για την κοσμοκρατορία, ελαυνόμενα από την ανάγκη των μονοπωλίων κάθε χώρας να μεγιστοποιήσουν την ασφάλεια των επενδύσεων τους στο εξωτερικό, να εξοστρακίσουν τους αλλοδαπούς ανταγωνιστές τους από τη διεθνή αγορά και από την ανάγκη όλης της αστικής τους τάξης να ανεβάσουν με αυτό τον τρόπο το εγχώριο μέσο ποσοστό κέρδους. Ένας μαρξιστής δε θα παρέλειπε, τέλος, να αναφέρει ούτε ότι ο Μαρξ και ο Ένγκελς θεωρούσαν το ιδιωτικό ή το κρατικό μονοπώλιο ως την ανώτατη μορφή ανάπτυξης του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής στον καπιταλισμό, που διευκολύνει την απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών από το εργατικό κράτος, ούτε ότι ο Λένιν διακήρυττε πως ανάμεσα στο μονοπωλιακό καπιταλισμό- ιμπεριαλισμό και το σοσιαλισμό υπάρχει χώρος μόνο για την προλεταριακή επανάσταση που θα εγκαθιδρύσει τη δικτατορία του προλεταριάτου- κάθε άλλο σκαλοπάτι αποκλείεται! ντευση, όμως, ανάμεσα στο ναι και στο όχι, το διφορούμενο και το δίπορτο είναι σόφισμα, με το οποίο «αποδεικνύεται» ό,τι θέλουμε κάθε φορά, αφού μέσα στην κοινωνική πραγματικότητα υπάρχουν πολλές αντίθετες ή διαφορετικές τάσεις που προσφέρονται για εκλεκτικίστικη εκμετάλλευση. Εξάλλου, το «ή θα βρέξει ή θα χιονίσει ή καλό καιρό θα κάνει» εκφράζει μάλλον την αδυναμία να διατυπωθεί μια αξιόπιστη και χρηστική πρόβλεψη με τη βοήθεια της θεωρίας και αποτελεί μια τραβηγμένη από τα μαλλιά προσπάθεια να διασωθεί η κομματική θέση, αφού το νέο καπιταλισμό «ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη κιόλας τον είπαμε»- πειθόμενοι τοις ρήμασιν του ανάδοχου κομματικού μηχανισμού.


Με την ίδια σοφιστική διάθεση και έλλειψη φροντίδας για θεωρητική τεκμηρίωση απαριθμούνται και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εκκολαπτόμενου τέρατος. Πρώτο χαρακτηριστικό γνώρισμα του ολοκληρωτικού καπιταλισμού θεωρείται το γεγονός ότι στην εποχή μας για πρώτη φορά το κεφάλαιο έχει ως πεδίο δράσης ολόκληρο τον πλανήτη(σελ.365). Η διαπίστωση όμως αυτή, αντιφάσκει με τη διαπίστωση που έχει ήδη γίνει στη σελ. 211, ότι δηλ. το 1914 το 84% της Γης βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία των μεγάλων, ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Με δεδομένο, λοιπόν, και το γεγονός ότι το υπόλοιπο 16% προφανώς δεν ήταν σοσιαλιστικό αλλά κεφαλαιοκρατικό, αφού υπήρχαν επίσης οι μικρές, τυπικά ανεξάρτητες και κυρίαρχες κεφαλαιοκρατικές χώρες ή άλλες, τυπικά κυρίαρχες υπό εκκαπιταλισμό χώρες, το κριτήριο της παγκοσμιότητας του καπιταλισμού δεν ευσταθεί για την τεκμηρίωση ενός νέου σταδίου ή μιας νέας φάσης της κεφαλαιοκρατικής ανάπτυξης. πεταχτά και ο συγγραφέας μας, χαρακτήριζε παρασιτικές τις νομιμότατες χρηματιστηριακές δραστηριότητες που υπερδιογκώθηκαν στην εποχή μας. Και αν θέλουμε να εντοπίσουμε σήμερα μία ιστορικά καινοφανή μορφή παρασιτισμού θα πρέπει μάλλον να αναδείξουμε το ρόλο του δολαρίου στη διόγκωση του παρασιτισμού των ΕΠΑ. Γιατί δεν πρέπει τάχα να θεωρηθούν παρασιτισμός τα παιχνίδια των ΕΠΑ με το δολάριο, με το αποσυνδεμένο πια από το χρυσό και το μη μετατρέψιμο πια σε χρυσό νόμισμα των διεθνών ανταλλαγών , που τους επιτρέπει να επιβάλλουν σε όλο τον υπόλοιπο πλανήτη ένα φόρο υποτέλειας και να ληστεύουν τον πλούτο όλων των άλλων εθνών, με την αντίστοιχη μείωση του εξωτερικού χρέους των ΕΠΑ και με την υποτίμηση των συναλλαγματικών αποθεμάτων αυτών των εθνών κάθε φορά που υποτιμείται το δολάριο, με την εκ των υστέρων μείωση των κερδών τους από το διεθνές εμπόριο με τις ΕΠΑ κλπ.; ε επαγγελματικούς και τη συγκρότηση ιδιωτικών μισθοφορικών στρατών. Σε κλάδο της οικονομίας μετατρέπεται, επίσης, ο σωφρονισμός των παρανόμων και η δημόσια ασφάλεια. Όλο και περισσότερες λειτουργίες του αστικού κράτους τείνουν να εκκαπιταλιστούν είτε με τη μετατροπή των αρμόδιων γι΄ αυτές κρατικών φορέων σε ιδρύματα που λειτουργούν με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια είτε με την ανάθεση της διεκπεραίωσής τους σε ιδιωτικές επιχειρήσεις- η υγεία και η εκπαίδευση είναι απλώς το πιο ορατό τμήμα του παγόβουνου. Η χρήση συμβατικών πυρηνικών όπλων έχει ουσιαστικά νομιμοποιηθεί με τη μαζική χρήση των όπλων εμπλουτισμένου ουρανίου. Ο εκκαπιταλισμός της πνευματικής εργασίας και η πλήρης, ουσιαστική και όχι μόνο τυπική της υποταγή στο σκοπό της κερδοφορίας του κεφαλαίου προχωράει με γοργούς και ανεπίστρεπτους ρυθμούς, με αποτέλεσμα την ευφρόσυνη για μαρξιστές ταξική αποσάθρωση των μορφωμένων μεσαίων στρωμάτων και την πόλωση τους σε μια πληβειακή πλειοψηφία στενά ειδικευμένων και σε μια ισχνή μειοψηφία επιστημόνων που ασχολούνται πράγματι με την επιστημονική θεωρία και τη βασική έρευνα κλπ. ρεάν αναπαραγωγή και χρήση μιας φαρμακευτικής ουσίας δεν αρκεί η δωρεάν διάθεση της χημικής της φόρμουλας, απαιτείται η πραγματική βιομηχανική της παραγωγή και η δωρεάν διανομή της σε όσους την έχουν ανάγκη. Άραγε πόσοι έχουν την οικονομική και τεχνολογική δυνατότητα να το πραγματοποιήσουν αυτό; Για τη δωρεάν χρήση ενός λογισμικού δεν απαιτείται μόνον η δωρεάν διανομή του στο διαδίκτυο, αλλά και η δωρεάν κατοχή ή η δωρεάν πρόσβαση όλων στη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, η δωρεάν διασύνδεση αυτού του υπολογιστή με κάποιον πάροχο ηλεκτρονικών υπηρεσιών κλπ.- πράγματα δηλαδή, που σήμερα κινούνται στη σφαίρα της ουτοπίας. Εξάλλου, το λογισμικό, ως προϊόν εργασίας σε μιαν εμπορευματική κοινωνία, είναι και φορέας αξίας, δύσκολης βέβαια να υπολογιστεί σε μια οικονομία τιμών παραγωγής- αλλά όχι ανύπαρκτης. Η αντίθεσή μας προς το τεχνητό μονοπώλιο των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν πρέπει να μας ξεστρατίζει προς την αθεμελίωτη ουτοπία, αλλά να μας ωθεί προς την αποκάλυψη της δουλοπρέπειας των κρατών και των κυβερνήσεων που βάζουν πάνω από την υγεία και την ευημερία του λαού τους τα ιερά δικαιώματα των ημεδαπών ή αλλοδαπών τεχνητών μονοπωλίων. των και των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας. Ο ορθολογικός πυρήνας αυτής της φαντασίωσης είναι ότι πράγματι για την εγκαθίδρυση τεχνητών (όπως τα ονόμαζε ο Μαρξ και όχι τεχνολογικών όπως τα ονομάζει ο συγγραφέας μας) μονοπωλίων χρειάζεται η θεσμοθέτησή τους και η διαρκής περιφρούρησή τους από την οργανωμένη βία του κράτους που τα θεσμοθετεί. Είναι πάντως χαρακτηριστικό της δημοσιογραφικής γραφής ότι ο συγγραφέας μας αδιαφορεί για το γεγονός ότι η επιχειρηματολογία που επιστρατεύει για να αποδείξει το δήθεν κλονισμό του νόμου της αξίας αντιφάσκει με την επιχειρηματολογία με την οποία τεκμηριώνει την ισχύ του νόμου της αξίας για τα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας δυο σελίδες πριν (σελ.85).


Φουσέκης Χρήστος