Η επιστημονική και τεχνολογική έρευνα στα πανεπιστήμια

Την τελευταία περίοδο, και με αφορμή την έναρξη της συζήτησης σχετικά με το νομοσχέδιο για την αξιολόγηση, ένας διάλογος ανθίζει στην πανεπιστημιακή κοινότητα, αλλά και στην Αριστερά, σχετικά με τον χαρακτήρα και τον ρόλο της πανεπιστημιακής έρευνας και των μεταπτυχιακών φοιτητών στην Ελλάδα. Εν αναμονή της απάντησης του κινήματος στην εκπαίδευση, έχει ιδιαίτερη σημασία για τους πρωτοπόρους αγωνιστές να έχουν μια ξεκάθαρη άποψη πάνω σε αυτό το ζήτημα. Σε αυτόν τον διάλογο προσπαθεί να συμβάλλει και το παρόν άρθρο.

Η τεχνολογική έρευνα στις επιχειρήσεις και στο πανεπιστήμιο

Ο συνεχής ανταγωνισμός μεταξύ των κεφαλαιοκρατών οδηγεί αναπόφευκτα στην τεχνική ανάπτυξη, σαν αναπόσπαστο κομμάτι της παραγωγικής διαδικασίας στον καπιταλισμό. Η επιδίωξη κάθε μεμονωμένου καπιταλιστή να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση απέναντι στον ανταγωνισμό είναι διαρκής και, εκτός των άλλων, έχει σαν αποτέλεσμα και την τεχνολογική εξέλιξη. Η εξέλιξη που βασίζεται σε αυτήν την αντικειμενική τάση, είναι κατά κάποιον τρόπο άναρχη, με την έννοια ότι δεν βασίζεται σε επιστημονικά κριτήρια, ούτε υπόκειται σε κάποιο ορθολογικό σχεδιασμό, αλλά περισσότερο στηρίζεται σε άμεσες ανάγκες της παραγωγής. Αντίθετα, στα πλαίσια της πανεπιστημιακής έρευνας, θεωρητικά τουλάχιστον, υπάρχει μια οργανωμένη προσπάθεια ελέγχου και πρόβλεψης της επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας. Το πανεπιστήμιο, ωσάν αντιπρόσωπος του «συλλογικού καπιταλιστή», αναλαμβάνει να απαλλάξει, μέχρι ενός σημείου, τους καπιταλιστές από το αέναο κυνήγι της τεχνολογικής εξέλιξης που επιβάλλει η καπιταλιστική παραγωγή. Στο πανεπιστήμιο, τα κονδύλια μοιράζονται με ορθολογικό τρόπο, και η ερευνητική προσπάθεια κατευθύνεται με οργανωμένο τρόπο, βασισμένη σε αντικειμενικά επιστημονικά κριτήρια (πολλοί εργαζόμενοι στην έρευνα ίσως να έχουν αντιρρήσεις σχετικά με την ορθολογικότητα της πανεπιστημιακής έρευνας, αλλά σίγουρα αυτό αληθεύει, σε σύγκριση με μια άναρχη επιστημονικοτεχνική εξέλιξη που θα βασίζεται στις υποκειμενικές ανάγκες κάθε ξεχωριστού καπιταλιστή). Ακριβώς όπως και στην περίπτωση κάθε μεμονωμένου καπιταλιστή, η διαδικασία αυτή έχει σαν αποτέλεσμα την γενικότερη άνοδο του τεχνολογικού επιπέδου και της παραγωγικότητας της εργασίας.

Αυτό συνεπάγεται ότι η ίδια ποσότητα εργασίας κινεί όλο και μεγαλύτερο όγκο κεφαλαίου, ενώ ταυτόχρονα τα αναγκαία για την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης παράγονται σε όλο και μικρότερο κοινωνικά αναγκαίο εργάσιμο χρόνο υποβαθμίζοντας την αξία της. Στον βαθμό που οι ταξικοί συσχετισμοί είναι αρνητικοί, αυτό σημαίνει διαρκή ανατροπή του ισοζυγίου του χρόνου αναπλήρωσης της εργατικής δύναμης και παραγωγής υπεραξίας στο εσωτερικό της εργάσιμης ημέρας.

Η επιστημονική έρευνα στο πανεπιστήμιο

Παράλληλα, στο εσωτερικό του πανεπιστημίου, για λόγους που δεν έχουν να κάνουν με την άμεση τεχνική εξέλιξη, λαμβάνει χώρα μια διαδικασία έρευνας σε εντελώς άλλη βάση και με εντελώς διαφορετικά κριτήρια. Μιλάμε φυσικά για την καθαρά επιστημονική έρευνα, η οποία στοχεύει στην κατανόηση των νόμων κίνησης της ύλης, και η οποία κατά κάποιον τρόπο στέκεται πάνω από την τεχνολογική έρευνα. Ο λόγος για τον οποίο λαμβάνει χώρα μια τέτοια διαδικασία, από πολλούς αποδίδεται στην έμφυτη τάση του ανθρώπου για την κατανόηση της φύσης. Εμείς προτιμούμε μια κοινωνικά οριζόμενη τάση, η οποία προκύπτει από την ανάγκη για κυριαρχία και έλεγχο της φύσης. Παράλληλα, η επιστημονική έρευνα, προσφέρει στην αστική τάξη του σήμερα, τα εχέγγυα για την οικονομική, κοινωνική και πολιτική κυριαρχία επάνω στην εργατική τάξη του αύριο. Δηλαδή, και πάλι στον βαθμό που οι ταξικοί συσχετισμοί είναι αρνητικοί, η επιστημονική πρόοδος του σήμερα θα έχει σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη μελλοντικών στρατιωτικών εργαλείων και μεθόδων παραγωγής, υποταγμένων στην υπηρεσία του κεφαλαίου. Για αυτόν τον λόγο, οι πρωτοπόροι αγωνιστές οφείλουν να μπολιάζουν το κίνημα με την αντίληψη που επιδιώκει η εργατική τάξη να συμμετέχει ενεργά στον σχεδιασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και να καρπώνεται στο μέγιστο τα αποτελέσματα αυτής, και όχι να σνομπάρουν την παρεχόμενη γνώση σαν αστική κ.λ.π.

Η επιχειρηματικοποίηση στις σχολές τεχνολογίας.

Στην διεθνή και ελληνική πραγματικότητα, είναι γνωστό το φαινόμενο που επιτυχημένα ονομάστηκε επιχειρηματικοποίηση του πανεπιστημίου, και παρατηρείται ιδιαίτερα σε πολυτεχνικές, και γενικά σχολές θετικής κατεύθυνσης. Συγκεκριμένα, σε πολλές από αυτές τις σχολές, υπάρχουν και λειτουργούν θεσμοθετημένα εργαστήρια παροχής υπηρεσιών. Αυτό σημαίνει ότι ο κάθε καθηγητής, χωρίς να είναι αναγκασμένος να πληρώνει κανένα έξοδο μιας συμβατικής επιχείρησης (και κυρίως χωρίς να πληρώνει εργατικό δυναμικό, αφού το εργαστήριο στελεχώνουν κυρίως διδακτορικοί φοιτητές), έχει μια επιχείρηση μέσα στο εργαστήριο, η οποία λειτουργεί ευθέως με όρους ανταγωνισμού στην αγορά, και κλείνει δουλειές για μελέτες, υπηρεσίες κ.λ.π. Παράλληλα, με δόλωμα τον πακτωλό χρημάτων που διατίθεται από την ευρωπαϊκή ένωση για την έρευνα, τα πανεπιστήμια έχουν μετατραπεί σε εταίρους επιχειρήσεων και λειτουργούν σε ένα πλήρως ανταγωνιστικό περιβάλλον, με νόμους και όρους της αγοράς. Καταλαβαίνει κανείς ότι αυτό το φαινόμενο έχει σαν αποτέλεσμα την στενότερη διαπλοκή του πανεπιστημίου με τις επιχειρήσεις, και την παραγωγή φτηνότερων προϊόντων για αυτές, είτε με άμεσο τρόπο, κλέβοντας τους φορολογούμενους, είτε με έμμεσο τρόπο, μέσω της διευρυνόμενης διαπλοκής της ερευνητικής διαδικασίας με την επιχειρηματική δραστηριότητα.

Το αρνητικό σε αυτήν την εξέλιξη, δεν είναι μόνο ότι την τεχνική εξέλιξη καρπώνονται οι καπιταλιστές, κάτι που ούτως ή άλλως γινόταν, αλλά το ότι, στο φόντο του γενικότερου αρνητικού ταξικού συσχετισμού, η πανεπιστημιακή έρευνα απομακρύνεται όλο και περισσότερο από την αντικειμενικότητα και την ορθολογικότητα, υποτάσσεται στις επιχειρηματικές ανάγκες, γίνεται η ίδια επιχειρηματική δραστηριότητα, και, εν τέλει, απομακρύνεται από τις ανάγκες των πλατιών εργαζόμενων κομματιών της κοινωνίας. Η διαδικασία αυτή είναι ακόμη σε εξέλιξη, και ιδιαίτερα στην Ελλάδα έχει μείνει πίσω σχετικά με το τι επικρατεί σε άλλες χώρες. Στις «ανεπτυγμένες» χώρες της ΕΕ, η έρευνα ελέγχεται με ποσοτικά-επιχειρηματικά κριτήρια, και αξιολογείται ως προς το αν συμβάλλει στην κερδοφορία του πανεπιστημίου. Κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει στην Ελλάδα όπου οι συνθήκες που επικρατούν ούτε την αστική τάξη δεν εξυπηρετούν πια.

Παράλληλα με την περιγραφόμενη κατάσταση, υπάρχει και μια άλλη εικόνα, η οποία επικρατεί κυρίως σε σχολές θεωρητικής κατεύθυνσης, οι οποίες δεν έχουν μεγάλη σχέση με την κερδοφορία του κεφαλαίου. Οι τομείς αυτοί θα είναι ιδιαίτερα πιεσμένοι μετά το νομοσχέδιο για την αξιολόγηση, καθώς θα δυσκολευτούν ως προς την χρηματοδότηση τους. Ωστόσο, το γεγονός ότι λειτουργούν και χρηματοδοτούνται σε σημαντικό βαθμό, και οι σχολές αλλά και ερευνητικές εργασίες σε αυτούς τους τομείς, δείχνει ότι η ερευνητική διαδικασία και στην σφαίρα του εποικοδομήματος έχει μεγάλη σημασία για την αστική τάξη.

Το κίνημα οφείλει να σταθεί αντιμέτωπο με το νομοσχέδιο για την αξιολόγηση, το οποίο όπως ειπώθηκε έχει σαν αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ερευνητικής και εκπαιδευτικής διαδικασίας, και προοπτικά την επιδείνωση των όρων με τους οποίους η εργατική τάξη διαπραγματεύεται την αξία της δύναμής της.