110 χρόνια από το θάνατο του Φρήντριχ Ένγκελς

Στις 5 Αυγούστου του 1895, δώδεκα χρόνια μετά το θάνατο του φίλου και συνεργάτη του Καρλ Μαρξ, πεθαίνει στο Λονδίνο ο Φρήντριχ Ένγκελς. Ο Ένγκελς γεννήθηκε στις 28 Νοεμβρίου του 1820 στο Μπέρμεν της Γερμανίας. Η οικογένεια του ασχολούνταν με τις βιομηχανικές επιχειρήσεις και το μέλλον του Φρήντριχ διαφαινόταν λαμπρό. Θα έπαιρνε την οικογενειακή επιχείρηση και θα γινόταν ένας αστός βιομήχανος. Η ιστορία όμως επεφύλασσε διαφορετικό μέλλον για το νεαρό, ο οποίος θα γινόταν θεωρητικός του εργατικού κινήματος και η μεγάλη του οικονομική επιφάνεια θα πρόσφερε ανεκτίμητη στήριξη στο θεωρητικό έργο του Μαρξ και στις πρώτες απόπειρες πολιτικής οργάνωσης του παγκόσμιου προλεταριάτου.

Το 1842 ο Ένγκελς συναντά για πρώτη φορά τον Μαρξ στην Κολωνία. Από τότε θα είναι σε συνεχή επαφή, η οποία θα οδηγήσει στην συνεργασία τους, αρχικά μέσω αλληλογραφίας και άρθρων του Ένγκελς στην επιθεώρηση «Γαλλογερμανικά Χρονικά», την οποία διευθύνει ο Μαρξ και ο Άρνολντ Ρούγκε και στη συνέχεια στο πρώτο κοινό τους έργο, την «Αγία Οικογένεια».

Το 1845 ο Μαρξ, μετά την απέλαση από τη Γαλλία, φεύγει για το Βέλγιο. Ο Ένγκελς τον ακολουθεί. Επίσης την ίδια χρονιά γράφει και κυκλοφορεί την μελέτη του «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», στο οποίο περιγράφει τις άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης του προλεταριάτου στην ηγετική δύναμη του καπιταλισμού της εποχής.

Το 1846 ιδρύεται στις Βρυξέλλες η «Κομμουνιστική Επιτροπή Αλληλογραφίας» και τον Αύγουστο ο Ένγκελς μετακομίζει στο Παρίσι για να προπαγανδίσει την νεοσύστατη επιτροπή.

Τον Ιούνιο του 1847 διεξάγεται στο Λονδίνο το πρώτο συνέδριο της Ένωσης των Κομμουνιστών, στο οποίο ο Ένγκελς μαζί με το Βίλχελμ Βολφ εκπροσωπούν το Μαρξ. Στο δεύτερο συνέδριο, το οποίο έγινε στο Λονδίνο το Νοέμβρη και Δεκέμβρη της ίδιας χρονιάς, ο Μαρξ, παρών σε αυτό, αναλαμβάνει να συντάξει το προγραμματικό Μανιφέστο του Κόμματος. Το πρώτο σχέδιο του μανιφέστου έχει ήδη συνταχθεί από τον Ένγκελς με τίτλο «Αρχές του κομμουνισμού». Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο τυπώνεται πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1848. Το 1849 μετά την απέλαση του Μαρξ από την Κολωνία λόγω της έκδοσης της «Νέας εφημερίδας του Ρήνου», οι Μαρξ και Ένγκελς εγκαθίστανται στο Λονδίνο, στο οποίο, εκτός από ένα μικρό διάστημα πού ο Μαρξ θα μετακομίσει στο Μάντσεστερ, θα μείνουν μέχρι το θάνατο τους. Στην πενταετία 1845-50 ο Ένγκελς δεν παρουσιάζει αυτόνομο θεωρητικό έργο, αλλά συνεργάζεται με τον Μαρξ στην συγγραφή διαφόρων θεωρητικών και πολιτικών έργων όπως η «Γερμανική Ιδεολογία» και άρθρων σχετικών με τα πολιτικά ζητήματα της εποχής («ομιλίες για την Πολωνία» κ.α.). Το 1850 εκδίδεται «Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία» για να ακολουθήσει σε δυο χρόνια η «Επανάσταση και αντεπανάσταση στη Γερμανία».

Στις 28 Σεπτεμβρίου 1864 ιδρύεται η Διεθνής ένωση των εργατών. Στην ιδρυτική της συνέλευση ο Μαρξ θα εκλεγεί στην επιτροπή σύνταξης του προγράμματος και του καταστατικού της ένωσης. Στις 14 Σεπτεμβρίου του 1867 κυκλοφορεί «Το Κεφάλαιο» σε χίλια αντίτυπα από εκδοτικό οίκο του Αμβούργου.

Το 1866 ο Μαρξ έχει περιπέσει σε άθλια οικονομική κατάσταση. Είναι καταχρεωμένος και δεν μπορεί να βρει δουλειά. Ο Ένγκελς αποφασίζει να πληρώσει όλα τα χρέη του Μαρξ και επιπλέον να του χορηγεί ένα ετήσιο εισόδημα ώστε να μην αποσπάται από το έργο του, και να συνεχίσει τη συγγραφή του δεύτερου και τρίτου τόμου του Κεφαλαίου.

Η πείρα της Κομμούνας του Παρισιού το 1871, της πρώτης επιτυχημένης προσπάθειας της εργατικής τάξης να πάρει την εξουσία, αποκρυσταλλώνεται από τους Μαρξ και Ένγκελς στο κοινό τους έργο « η Κομμούνα του Παρισιού». Τα επόμενα δυο χρόνια ο Ένγκελς θα δουλέψει και θα εκδώσει τη μελέτη του «Για το ζήτημα της κατοικίας», στο οποίο αφενός θα επεξεργαστεί τα οικονομικά ζητήματα της εκμίσθωσης κατοικιών και το αντίκτυπο αυτής στην οικονομική κατάσταση και το μισθό του εργάτη, και αφετέρου θα απαντήσει θεωρητικά στις ιδεαλιστικές προτάσεις του Προυντόν για το ζήτημα της ιδιοκτησίας.

Τη διετία 1876-7 ο Ένγκελς θα δουλέψει και θα εκδώσει το 1877 το «Αντί-Ντύρινγκ», στο οποίο θα καταπιαστεί με όλα σχεδόν τα ζητήματα του εργατικού κινήματος από την πολιτική και την στρατηγική μέχρι την θεωρία και την φιλοσοφία. Το 1880 θα γράψει και θα εκδώσει το «Ουτοπικός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός» στο οποίο θα παρουσιάσει το έργο και την θεωρία των ουτοπικών σοσιαλιστών, θα ασκήσει κριτική στην φιλοσοφία και θεωρία των αναρχικών και θα μιλήσει για τον ιστορικό υλισμό, την επιστημονική μέθοδο μελέτης των κοινωνικών φαινομένων.

Στις 14 Μαρτίου του 1883 πεθαίνει ο Μαρξ. Την ίδια χρονιά ο Ένγκελς θα τελειώσει την δεκάχρονη συγγραφική του προσπάθεια και θα εκδώσει το μνημειώδες «Διαλεκτική της Φύσης», στο οποίο η πρόοδος των φυσικών επιστημών και ο διαλεκτικός υλισμός, αλληλοδιαπλεκόμενοι και αλληλοεπιβεβαιούμενοι θα δώσουν μια νέα οπτική για τη φύση και την σχέση του ανθρώπου με αυτήν. Την επόμενη χρονιά θα κυκλοφορήσει «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», στο οποίο ο Ένγκελς με οδηγό τον ιστορικό υλισμό και βοηθούς τις μελέτες ανθρωπολόγων σε πρωτόγονες κοινωνίες θα υποστηρίξει την ιστορική παροδικότητα των θεσμών της αστικής κοινωνίας, οι οποίοι μέχρι τότε χάρη στο έργο των αστών φιλοσόφων και των θεωρητικών της εκκλησίας φάνταζαν «αιώνιοι και απαράλλαχτοι».

Το 1886 ο Φρήντριχ Ένγκελς αναλαμβάνει να γράψει για την εφημερίδα Neue Zeit μια κριτική στο βιβλίο του διδάκτορα φιλοσοφίας Κ.Ν. Στάρκε, «Λουδοβίκος Φόιερμπαχ». Η βιβλιοκριτική αυτή, η οποία εκδόθηκε αυτοτελώς το 1888, μαζί με τις έντεκα θέσεις του Μαρξ για τον Φόιερμπαχ, παρουσίαζε την διαδρομή που ακολούθησαν οι ιδρυτές του μαρξισμού από τον Χέγκελ και τον Φόιερμπαχ για να καταλήξουν στην διατύπωση των νόμων του διαλεκτικού υλισμού. Ήταν το τελευταίο έργο του Ένγκελς ο οποίος μετά από αυτό εξέδωσε μόνο τον τρίτο τόμο του Κεφαλαίου του Μαρξ (ο δεύτερος είχε εκδοθεί το 1885) το 1894, ένα χρόνο πριν το θάνατο του.

Ο Φρήντριχ Ένγκελς ήταν ο άνθρωπος που ανήγαγε σε μέθοδο την φιλοσοφική θεώρηση του Καρλ Μαρξ και τυπικά ο «πατέρας» του διαλεκτικού υλισμού. Οι θέσεις του παρ’ όλο το διάστημα του ενός και πλέον αιώνα που έχει περάσει από την διατύπωση τους, συνεχίζουν και σήμερα να διατηρούν ακέραια την επικαιρότητα και την ορθότητα τους και συνεχώς επιβεβαιώνονται από την πρόοδο της επιστήμης.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΦΡΗΝΤΡΙΧ ΕΝΓΚΕΛΣ

1844 Η αγία οικογένεια ή η κριτική της κριτικής, Μαρξ-Ένγκελς

1845 Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία, Ένγκελς

1846 Η γερμανική ιδεολογία, Μαρξ-Ένγκελς

1847 Ομιλίες για την Πολωνία, Μαρξ-Ένγκελς

1848 Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, Μαρξ-Ένγκελς

1848 Διεκδικήσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Γερμανία, Μαρξ-Ένγκελς

1850 Άρθρα στη Νέα Εφημερίδα του Ρήνου, Μαρξ-Ένγκελς

1850 Προσφώνηση της Κεντρικής Επιτροπής στην Ένωση των Κομμουνιστών, Μαρξ-Ένγκελς

1850 Ο πόλεμος των χωρικών στη Γερμανία, Ένγκελς

1852 Επανάσταση και αντεπανάσταση στη Γερμανία, Ένγκελς

1865 Το πρωσικό στρατιωτικό πρόβλημα και το Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, Ένγκελς

1866 Τι πρέπει να κάνει η εργατική τάξη για την Πολωνία, Ένγκελς

1871 Η Κομμούνα του Παρισιού, Μαρξ-Ένγκελς

1872 Απόφαση της Διάσκεψης του Λονδίνου για την πολιτική δράση της εργατικής τάξης, Μαρξ-Ένγκελς

1873 Για το ζήτημα της κατοικίας, Ένγκελς

1874 Για το κύρος, Ένγκελς

1875 Για την Πολωνία, Μαρξ-Ένγκελς

1878 Αντί-Ντύρινγκ, Ένγκελς

1880 Ουτοπικός και Επιστημονικός Σοσιαλισμός, Ένγκελς

1883 Διαλεκτική της φύσης, Ένγκελς

1884 Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους, Ένγκελς

1886 Ο Λουδοβίκος Φόυερμπαχ και το τέλος της κλασικής γερμανικής φιλοσοφίας, Ένγκελς