Η AΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. και η "πολιτική, θεωρητική αναγέννηση της κομμουνιστικής προοπτικής"

«Προτείνω την ανάσταση της λέξης “κομμουνισμός”»

Αλέν Μπαντιού

 

Η πρωτοφανής στην ιστορία του καπιταλισμού κρίση έφερε ξανά στο προσκήνιο και την αυθεντική άρνησή του, τον κομμουνισμό. Σε αρκετές χώρες, οι πλέον ώριμες (πολιτικά - θεωρητικά) πλην μικρές και διάσπαρτες δυνάμεις που εμπνέονται από την προοπτική του, προσπαθούν – χωρίς μέχρι τώρα εμφανή αποτελέσματα - να αναμετρηθούν με την ιστορική συγκυρία. Αυτό που επείγει είναι η συγκρότηση μιας νέας Αριστεράς.

Στην Ελλάδα με δεδομένη την μακρόχρονη αδυναμία όλων των αριστερών εναλλακτικών σχεδίων και σχημάτων, η «πρωτοβουλία για την ενότητα και την κοινή δράση της αντικαπιταλιστικής αριστεράς» - η πιο αξιόλογη ίσως στα χρόνια της μεταπολίτευσης - ανέλαβε την προσπάθεια, για τη «διαμόρφωση» μιας «σύγχρονης», «ενωμένης και ισχυρής», «επαναστατικής Αριστεράς».

Η φυσιογνωμία του εγχειρήματος, μέσα από τα βασικά του κείμενα προβάλλει κατά κύριο λόγο ως άρνηση («επαναστατική»/«ριζοσπαστική») του καπιταλισμού. (Αντι-καπιταλισμός, Αντι-ιμπεριαλισμός κτλ) Ωστόσο, η άρνηση – η οποία χαρακτηρίζει την κατώτερη βαθμίδα της νόησης - είναι ετεροπροσδιορισμός, δεν αποτελεί ακόμη θέση. Η επίκληση της «νέας σοσιαλιστικής - κομμουνιστικής προοπτικής» [η οποία περιγράφεται με αρνητικούς κυρίως όρους (αταξική κοινωνία)] και η απόρριψη του «υπαρκτού σοσιαλισμού» (των «καταπιεστικών» και «εκμεταλλευτικών» καθεστώτων του, σύμφωνα με την «Πολ. Διακήρυξη») δεν μπορεί να υποκαταστήσει το "κενό" θεωρίας και προγράμματος. Την έλλειψη θετικής εναλλακτικής πρότασης "αντικατάστασης" του υπάρχοντος κεφαλαιοκρατικού συστήματος /τάξης πραγμάτων.

Αποτέλεσμα αυτού του ελλείμματος κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ήταν η ήττα του μεγαλύτερου και πλέον σημαντικού απελευθερωτικού εγχειρήματος στη νεώτερη ιστορία. Το "τέλος" του κομμουνισμού - για μια ολόκληρη εποχή. Η Αριστερά, δεν κατάφερε να πει πολλά πράγματα για την κοινωνία του μέλλοντος που επαγγελόταν - τον κομμουνισμό, και ηττήθηκε κατά κράτος (Μέρος του ίδιου προβλήματος αποτελεί και ότι το «Κεφάλαιο» του 20ου αιώνα δεν γράφτηκε ποτέ) Αυτό έκρινε την τύχη των κοινωνιών του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού αλλά και του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος. Με άλλα λόγια, ο "μαρξισμός μετά τον Μαρξ" δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις ανάγκες του ιστορικού γίγνεσθαι.

Δυστυχώς στα μέχρι τώρα κείμενα της ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. (και των συνιστωσών της), αυτή η έλλειψη, στην οποία σκόνταψαν όλες σχεδόν οι εκδοχές της Αριστεράς σε διάφορες ιστορικές εποχές και τόπους, επί της ουσίας δεν αναγνωρίζεται. [Εξαίρεση μία και μοναδική αναφορά (12/6) όπου γίνεται λόγος για την «μεγάλη συζήτηση που πρέπει να γίνει» σχετικά με «την πολιτική και θεωρητική αναγέννηση της επαναστατικής σοσιαλιστικής και κομμουνιστικής προοπτικής...»]

Τα κόμματα όχι μόνο της Β΄ αλλά και της Γ΄ και της Δ΄ Διεθνούς, στη διαδρομή έχασαν τον σκοπό τους (τον κομμουνισμό) και τη θέση του πήραν τα μέσα για την πραγματοποίησή του (οι μεταρρυθμίσεις, το κόμμα κτλ) Επίκεντρο των δυσκολιών και των προβλημάτων της Αριστεράς ήταν ανέκαθεν ο "τακτικισμός" της. Η υποκατάσταση δηλαδή μιας ανύπαρκτης (σχεδόν) στρατηγικής, -ως αποτέλεσμα της έλλειψης θεωρίας,- από την τακτική. Ο διαρκής οπορτουνισμός της (ζιγκ-ζαγκ), η ασάφεια του πολιτικού της λόγου, ο δογματικός πρακτικισμός και η ηθικολογία, ήταν μερικές μόνο από τις συνέπειες αυτής της αντιστροφής.

Η μακρόχρονη κρίση ταυτότητας και η διάλυση σχεδόν της Αριστεράς, έχει στη βάση της το γεγονός ότι δεν υπάρχει μια σύγχρονη και με (σχετική) επάρκεια επεξεργασία της ιστορικής προοπτικής. Ότι απουσιάζει (σε διεθνές επίπεδο) η τεκμηρίωση με όρους επιστήμης της δραματικής επικαιρότητας του κομμουνισμού. Υπόθεση εξαιρετικά σύνθετη που την δυσκολεύει η γενική κρίση των επιστημών (η κυριαρχία των νεοκλασικών στην οικονομία και εν γένει o θετικισμός στις κοινωνικές επιστήμες, το big bang στην αστροφυσική, οι αντιδραστικές θεωρίες για το DNA, ο ανορθολογισμός του μεταμοντέρνου κτλ), και προϋποθέτει όχι απλώς μία νέα σχέση/στάση απέναντι στη θεωρία, αλλά στην κυριολεξία μία Αριστερή μορφωτική (και πολιτιστική) Επανάσταση.

Η ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α., αν και στη «Διακήρυξή» της θέτει το «μεγάλο ερώτημα» ώστε να γίνει «ο αγώνας» «αποτελεσματικός και νικηφόρος» και να μην «πισωγυρίσει όπως στο παρελθόν», δεν φαίνεται να προσανατολίζεται ακόμη στο πως θα αναζητήσει την απάντηση (προτεραιότητα της θεωρίας, αναγέννηση του μαρξισμού) για τη διαμόρφωση του πολιτικού προγράμματος της επαναστατικής Αριστεράς του 21ου αιώνα.

Ας αναρωτηθούμε για την παρακμή της κομμουνιστικής «ουτοπίας» στον 20ο αιώνα… Καταλύτης (αίτιο και αποτέλεσμα ταυτόχρονα) υπήρξε η παρατεταμένη κρίση του μαρξισμού. Η μικρή, η αδύνατη πρόοδος των ιδεών (της θεωρίας) του Μαρξ. Η απόσπαση της πολιτικής πράξης των κομμουνιστών από τη θεωρία (τη γνώση, τις επιστήμες, την αναζήτηση της αλήθειας). Πολλοί είναι οι παράγοντες (αντικειμενικοί και άλλοι) που εξηγούν αυτή την εξέλιξη... Ωστόσο, η σύνδεσή της με την ταξική ανεπάρκεια των ηγετικών κέντρων του κομμουνιστικού κινήματος και την απομάκρυνσή τους από τις ανάγκες και τα συμφέροντα των εργαζομένων, είναι βέβαιη. Δεν υπήρξε απλώς υποτίμηση της θεωρίας στη δράση της Αριστεράς. Ανατράπηκε το αρχικό "παράδειγμα" μεταξύ θεωρίας και πράξης. Το κάρο μπήκε μπροστά από το άλογο…

Το έργο του Μαρξ δεν είναι πανάκεια. Ήταν ανεπαρκές ("άνισο", ανολοκλήρωτο) ακόμη και στην εποχή του και κατ’ ανάγκη έχει αστικές επιβιώσεις. Μόνο με την ανάπτυξή του θα μπορούσε να συνεχίσει την πορεία της η Αριστερά. Όπως με το ποδήλατο: αν δεν προχωρήσεις, θα πέσεις… Χρησιμοποιώντας βέβαια τη μέθοδό του… Όχι "επιλέγοντας" από το έργο του, ή "συμπληρώνοντας" και "διορθώνοντάς" το όπως πολλοί επιχείρησαν κατόπιν… Βέβαια, η θεωρία της υπεραξίας και η υλιστική αντίληψη της ιστορίας αποτελούν και στις μέρες μας επιστημονική αλήθεια, κεκτημένο θεμέλιο των κοινωνικών επιστημών και η αντιμετώπισή τους είναι η λυδία λίθος (όπως θα έλεγε και ο Λούκατς) για κάθε διανοητικό και επαναστατικό διάβημα.

Η εν δυνάμει υπεροχή των ιδεών/του έργου του Μαρξ -όχι μόνο από τις διάφορες μεταμοντέρνες και μεταμαρξιστικές φλυαρίες, προβάλλει ξανά σήμερα με την κρίση καθώς καταρρέουν στις συνειδήσεις εκατομμυρίων ανθρώπων, οι κυρίαρχοι μύθοι και τα ιδεολογήματα των νεοκλασικών οικονομικών (με τα πολλά βραβεία Νόμπελ) περί οικονομικής ευημερίας, ελεύθερης αγοράς κτλ.

Το κλειδί για να μπούμε «στο Εσωτερικό ή στο βάθος των πραγμάτων» (Χέγκελ) είναι ότι οι ιδέες (η θεωρία) του Μαρξ, παρά την αξιοσημείωτη συμβολή στην ανάπτυξή τους πολλών επιγόνων, δεν προχώρησαν επαρκώς. Αποτελούν κυρίως άρνηση του παρόντος, της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας (Μετά τον θάνατο του Μαρξ η εξέλιξη του κλασικού μαρξισμού ήταν αποσπασματική, αφορούσε επιμέρους πεδία) Σε αντίθεση με την γενικώς επικρατούσα αντίληψη, "έτοιμη" θεωρία του σοσιαλισμού από τους κλασικούς (συμπεριλαμβανομένου και του Λένιν) δεν υπάρχει. Υπάρχει μόνο η επιστημονική πρόβλεψή του και γενικού χαρακτήρα επισημάνσεις. Η μετατροπή του σοσιαλισμού - κομμουνισμού από ουτοπία σε επιστήμη δεν ολοκληρώθηκε. Αυτός είναι και ο λόγος (από τους πιο σημαντικούς) που δεν στέριωσε, δεν νίκησε στη ζωή. Το δυσκολότερο μένει να γίνει – και ο χρόνος δεν είναι απεριόριστος.

Σήμερα η όποια απήχηση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς στον αριστερό κόσμο οφείλει πολλά –πλην της μαχητικής συμβολής της στους αγώνες- στις ιδέες της. Ας αναλογιστούμε –για σύγκριση,- τα κείμενα (θέσεις, αποφάσεις) του πρόσφατου συνεδρίου του Κ.Κ.Ε. για τις κοινωνίες της Ανατολικής Ευρώπης. Πραγματική θεωρητική φτώχεια. Καρικατούρα μαρξισμού. Ή ακόμη τον «σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία» του Συνασπισμού. Διασκευή της προγραμματικής επεξεργασίας (παλαιάς κοπής) της σοσιαλδημοκρατίας.

Ο λόγος της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και του περίγυρού της, (διανοούμενοι, έντυπα, αγωνιστές, επεξεργασίες ορισμένων οργανώσεών της κτλ) είναι εν γένει πλουσιότερος από αυτόν της επίσημης Αριστεράς. Αυτό δεν θα μπορούσε να μην εκφράζεται –παρά τις γνωστές χρόνιες "ασθένειες" του χώρου (σεχταρισμός κτλ)- και στην πολιτική της δράση. Η "άκρα Αριστερά" π.χ. δεν κράτησε την απαράδεκτη στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ –ακόμη χειρότερη και από την συμμετοχή της στις αστικές κυβερνήσεις– στα γεγονότα του Δεκέμβρη.

Η δημιουργία της ΑΝΤ.ΑΡ.ΣΥ.Α. γέννησε ελπίδες για την συγκρότηση μιας νέας Αριστεράς. Μιας Αριστεράς που κόντρα στην γενικευμένη υποχώρηση της σκέψης (συνακόλουθο της σήψης της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας), πρέπει να (ξανα)μάθει να σκέφτεται, να ερευνά, να παράγει θεωρία και ιδέες. Ας μιλήσουμε επιτέλους για τον κομμουνισμό…

Θανάσης Κούρτζας

Ομιλία (με συμπληρώσεις) στην Αντικαπιταλιστική Συνέλευση: Αιγάλεω –Αγίας Βαρβάρας – Χαϊδαρίου (14/03/09)