Η Λενινιστική αντίληψη για την αυτοδιάθεση των εθνών & η επαναστατική στάση στα Βαλκάνια (μέρος α')

Διάλογος


Η Λενινιστική αντίληψη για την αυτοδιάθεση των εθνών

και η επαναστατική στάση απέναντι στις εξελίξεις στα Βαλκάνια


(μέρος α')

για το μέρος 'β πατήστε εδώ


Εισαγωγή


Είναι γενικά παραδεκτό ότι η αναγνώριση του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των εθνών είναι μια αδιαπραγμάτευτη στάση των κομμουνιστών, καθώς δίνει καίριο χτύπημα στον εθνικισμό, ενώ καθορίζει γενικά τα καθήκοντα των κομμουνιστών τόσο στο καταπιέζον όσο και στο καταπιεζόμενο έθνος. Πράγματι, ο κομμουνιστής του καταπιεστικού έθνους δεν πρέπει να σκέπτεται το έθνος του, αλλά να βάζει πάνω από αυτό τα συμφέροντα, την ελευθερία και την ισοτιμία όλων των εθνών. Αντίθετα, ο κομμουνιστής του έθνους που καταπιέζεται πρέπει να τοποθετεί το κέντρο βάρους της ζύμωσής του στην εθελοντική συνένωση των εθνών [1, σελ. 44-45]. Τα φαινομενικά αυτά αντίθετα καθήκοντα συνδέονται στον τελικό στόχο της εθελοντικής ένωσης όλων των εθνικών κρατών κατά τη διαδικασία περάσματος στο σοσιαλισμό. Στη διαδικασία αυτή, πρωταρχικός στόχος δεν είναι η αυτοδιάθεση των εθνών αλλά η αυτοδιάθεση του προλεταριάτου. Η αυτοδιάθεση του προλεταριάτου, που εκφράζεται μέσω της κεντρικής γραμμής για διατήρηση κοινών οργανώσεων των εργατών στις διαφορετικές χώρες, μαζί με το κριτήριο της κοινωνικής εξέλιξης αποτελούν μπούσουλα για τον καθορισμό της στάσης των κομμουνιστών όποτε προκύπτουν εθνικά ζητήματα.


Για τους μπολσεβίκους, το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών σήμαινε δικαίωμα για πολιτική αυτοδιάθεση, ουσιαστικά δηλαδή εννοείται ο κρατικός αποχωρισμός τους από ξένα εθνικά σύνολα και ο σχηματισμός αυτοτελούς εθνικού κράτους. Το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών λοιπόν δεν μπορεί να αντικαθίσταται με την οικονομική ή οποιαδήποτε άλλη αυτοδιάθεση (π.χ. πολιτιστική). Επίσης, το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών πρέπει να μπαίνει σε συνθήκες επικράτησης του ιμπεριαλισμού, καθώς αποτελεί προοδευτική στάση η οποία γενικά συντελεί στην κοινωνική εξέλιξη [2, σελ. 260-261].


Για την σημασία της αρχής του δικαιώματος αυτοδιάθεσης των εθνών, αλλά και την τοποθέτηση του ζητήματος σε ένα ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό εξελικτικό πλαίσιο, διαφωτιστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα: «Μετασχηματίζοντας τον καπιταλισμό σε σοσιαλισμό, το προλεταριάτο δημιουργεί την δυνατότητα να εξαλειφθεί πέρα για πέρα η εθνική καταπίεση: η δυνατότητα αυτή θα μετατραπεί σε πραγματικότητα μόνο –μόνο!- όταν θα εφαρμοστεί στο ακέραιο η δημοκρατία σε όλους τους τομείς, ίσαμε τον καθορισμό των συνόρων του κράτους σύμφωνα με τις “συμπάθειες” του πληθυσμού, ίσαμε την πλήρη ελευθερία του αποχωρισμού. Πάνω σε αυτήν τη βάση θα πραγματοποιηθεί με τη σειρά της στην πράξη η απόλυτη εξάλειψη και των παραμικρότερων εθνικών προστριβών, και της ελάχιστης εθνικής δυσπιστίας, θα δημιουργηθεί μια γρήγορη προσέγγιση και συγχώνευση των εθνών, που θα ολοκληρωθεί με την απονέκρωση του κράτους». (Τα Αποτελέσματα της Συζήτησης για την Αυτοδιάθεση, Άπαντα Λένιν, τ. 30, σελ. 23).


Από την άλλη, ενώ το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης αναγνωρίζεται ως γενικά προοδευτικό, το εθνικό κράτος είναι κανόνας και «νόρμα» του καπιταλισμού [2, σελ. 264], ενώ επίσης οι μαρξιστές πρέπει να εξετάζουν οποιοδήποτε κοινωνικό πρόβλημα μέσα στα ιστορικά του πλαίσια [2, σελ. 265]. Ως εκ τούτου, το κάθε συγκεκριμένο αίτημα για αυτοδιάθεση, ως αστικοδημοκρατική διεκδίκηση, δεν μπορεί να υποστηρίζεται υπό όλες τις συνθήκες. Το αίτημα για την αυτοδιάθεση του ενός ή του άλλου κράτους, και η υποστήριξη στον αγώνα τους, είναι διαφορετικό πράγμα από την υποστήριξη του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, και πρέπει να κρίνεται πάντα μέσα στα δεδομένα ιστορικά πλαίσια. Η εργατική τάξη δεν πρέπει να έχει μια ενιαία άποψη υποστήριξης ή απόρριψης του αιτήματος αποχωρισμού κάθε έθνους. Οι εθνικές διεκδικήσεις υποτάσσονται πάντοτε στα συμφέροντα της ταξικής πάλης και υποστηρίζονται ή απορρίπτονται υπό αυτό το πρίσμα και μόνο. Το προλεταριάτο περιορίζεται στην διεκδίκηση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, αλλά δεν αναλαμβάνει την υποχρέωση απέναντι σε κανένα έθνος να υποστηρίξει ή όχι το αίτημά του για αυτοδιάθεση [2, σελ. 274].


Ουσιαστικά, το προλεταριάτο δεν ενδιαφέρεται αν μια εθνική διεκδίκηση είναι πραγματοποιήσιμη, αλλά κυρίως αν μέσα από την διεκδίκηση της εθνικής αυτοδιάθεσης θα δυναμώσει ή όχι η θέση του και η διαπαιδαγώγηση των εργατών στο πνεύμα της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού. Όπως θα ήταν υποταγή στην αστική πολιτική αν αρχίζαμε να αρνούμαστε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης ως δικαίωμα κρατικού αποχωρισμού, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε αναπόφευκτα υποστήριξη των προνομίων του κυρίαρχου έθνους, θα ήταν επίσης υποταγή αν αναλαμβάναμε να υποστηρίξουμε όλες τις εθνικές διεκδικήσεις των αστικών τάξεων των καταπιεζόμενων εθνών [2, σελ. 289], γιατί με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργούσαμε μια καινούρια ανισότητα με ανεστραμμένους ρόλους. Σε αυτή την κατεύθυνση οι κομμουνιστές πρέπει να «αναγνωρίζουμε το δικαίωμα αποχωρισμού σε όλους αλλά να κρίνουμε κάθε συγκεκριμένο αίτημα αποχωρισμού από μια άποψη που αποκλείει κάθε ανισοτιμία, κάθε προνόμιο, κάθε αποκλειστικότητα» [2, σελ. 277], γιατί «άλλο πράγμα είναι το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και άλλο η σκοπιμότητα της αυτοδιάθεσης, του αποχωρισμού του ενός ή του άλλου έθνους στη μια ή στην άλλη περίπτωση» [3].


Με άλλα λόγια, «η ανεπιφύλακτη αναγνώριση της πάλης για την ελευθερία αυτοδιάθεσης δεν μας υποχρεώνει καθόλου να υποστηρίζουμε κάθε διεκδίκηση εθνικής αυτοδιάθεσης. Η σοσιαλδημοκρατία σαν κόμμα του προλεταριάτου βάζει σαν βασικό και κύριο καθήκον της να βοηθήσει την αυτοδιάθεση όχι των λαών και των εθνών, αλλά του προλεταριάτου κάθε εθνότητας. Πρέπει να επιδιώκουμε πάντα κι ανεπιφύλακτα την πιο στενή ένωση του προλεταριάτου όλων των εθνοτήτων και μόνο σε ορισμένες, εξαιρετικές* περιπτώσεις μπορούμε να προβάλλουμε και να υποστηρίζουμε δραστήρια διεκδικήσεις με σκοπό τη δημιουργία νέου ταξικού κράτους… Στα πλαίσια της ταξικής πάλης του προλεταριάτου πρέπει εμείς να υποτάσσουμε τη διεκδίκηση της εθνικής αυτοδιάθεσης.» [4, σελ. 231], καθώς «τα συμφέροντα της δημοκρατίας μιας χώρας πρέπει να υποτάσσονται στα συμφέροντα της δημοκρατίας μερικών χωρών και όλων των χωρών» [1, σελ. 41, 43]. Σε κάθε περίπτωση διεκδίκησης αυτοδιάθεσης, οι κομμουνιστές πρέπει να δίνουν τη δική τους εκτίμηση, παίρνοντας υπόψιν τις συνθήκες εξέλιξης του καπιταλισμού, ενώ εξυπακούεται ότι είναι απαράδεκτο να ρίχνουμε το σύνθημα του εθνικού πολιτισμού, και ότι απαιτείται περισσότερο από ο,τιδήποτε άλλο η συγχώνευση των εργατών όλων των εθνοτήτων σε κοινές και ενιαίες προλεταριακές οργανώσεις, καθώς το κεντρικό αυτό αίτημα εκφράζει την αυτοδιάθεση του προλεταριάτου [5].


Σ.Μ. - Δ.Γ.


[1] Λένιν, Β.Ι., Τα αποτελέσματα της συζήτησης για την αυτοδιάθεση, Άπαντα Β.Ι. Λένιν, τ. 30, σελ. 17-58, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

[2] Λένιν, Β.Ι., Για το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών, Άπαντα Β.Ι. Λένιν, τ. 25, σελ. 257-321, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

[3] Λένιν, Β.Ι., Οι Καντέτοι και το «Δικαίωμα αυτοδιάθεσης των εθνών, Άπαντα Β.Ι. Λένιν, τ. 24, σελ. 205, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

[4] Λένιν, Β.Ι., Το εθνικό ζήτημα στο πρόγραμμά μα, Άπαντα Β.Ι. Λένιν, τ. 7, σελ. 231-240, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».

[5] Λένιν, Β.Ι., Θέσεις πάνω στο εθνικό ζήτημα, Άπαντα Β.Ι. Λένιν, τ. 23, σελ. 315-323, Εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή».