Οι "θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό" και η αντίληψη του μαρξισμού–λενινισμού (μέρος β')
Οι "θέσεις της ΚΕ του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό" και η αντίληψη του μαρξισμού–λενινισμού (μέρος β')
πατήστε εδώ για να διαβάσετε πρώτα το μέρος α' του άρθρου
[Β]
Στο μέρος α' σημειώσαμε ότι οι θέσεις της Κ.Ε. του ΚΚΕ για το σοσιαλισμό βρίσκονται μεν σε συμφωνία με τις αντιλήψεις του Στάλιν και του Κάουτσκι, είναι όμως σε ανοιχτή ρήξη με το μαρξισμό – λενινισμό. Είδαμε ότι η κομμουνιστική κοινωνία δεν προκύπτει αμέσως μετά την ανατροπή της αστικής τάξης και την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας, αλλά ύστερα από τα – κατά Μαρξ – «μακρόχρονα κοιλοπονήματα», ύστερα δηλαδή από μια μακρόχρονη περίοδο μετάβασης, το κράτος της οποίας είναι η δικτατορία του προλεταριάτου. Αυτή η περίοδος μετάβασης αρχίζει με το τσάκισμα του αστικού κράτους και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου και τελειώνει με την απονέκρωση αυτής της δικτατορίας και το πέρασμα στην ακρατική και αταξική κοινωνία, στο σοσιαλισμό – πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Δεν τελειώνει δηλαδή, με το πέρασμα των βασικών μέσων παραγωγής στα χέρια του εργατικού κράτους και τη συνεταιριστικοποίηση της μικρής αγροτικής και αστικής παραγωγής, όπως θεώρησε ο Στάλιν, διακηρύσσοντας πανηγυρικά το 1936 την οριστική νίκη του σοσιαλισμού – πρώτης φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας και διακόπτοντας έτσι στη μέση του δρόμου την προλεταριακή επανάσταση. Η διακήρυξη της τελικής νίκης της επανάστασης σε μια στιγμή που δεν είχαν γίνει παρά τα πρώτα της βήματα, είχε τραγικές συνέπειες για την τύχη της, καθώς η διακήρυξη αυτή σήμαινε την εγκατάλειψη και την αρχή του τέλους της, που με ενδιάμεσους σταθμούς (Χρουστσωφισμός κλπ.) ήρθε τελικά το 1989–91, όταν τα διοικητικά και διευθυντικά στρώματα της σοβιετικής κοινωνίας (η γνωστή μας γραφειοκρατία) βρήκαν στο συνεχιστή του Στάλιν και του Χρουστσόφ, στον Γκορμπατσώφ, τον κατάλληλο εκφραστή της συνειδητοποίησής τους ότι επιτέλους μπορούν να μετατραπούν σε αστική τάξη και να παλινορθώσουν τον καπιταλισμό.
Μόνον όταν όλα τα μέσα παραγωγής και ανταλλαγής περάσουν στα χέρια του προλεταριακού κράτους και όταν η δικτατορία του προλεταριάτου αποκτήσει επαρκή διεθνή βάση, νικήσει δηλαδή παγκόσμια ή τουλάχιστον στις βασικότερες χώρες, μόνο τότε η μεταβατική περίοδος οδηγείται στο τέλος της, καθώς οι τάξεις καταργούνται, το πολιτικό κράτος απονεκρώνεται και η ιδιωτική ιδιοκτησία τερματίζει το βίο της, φτάνουμε δηλαδή στο σοσιαλισμό – πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Ο σοσιαλισμός – πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, είναι ήδη κομμουνισμός, ανολοκλήρωτος κομμουνισμός, είναι μια ακρατική και αταξική κοινωνία, η οικονομική βάση της οποίας είναι η κοινή ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, είναι μια κοινωνίας όπου οι εμπορευματοχρηματικές σχέσεις και ο νόμος της αξίας έχουν καταργηθεί και η διανομή γίνεται με βάση την προσφερόμενη εργασία.
Με το άκουσμα αυτού του μαρξιστικολενινιστικού ορισμού του σοσιαλισμού, η μεγάλη πλειοψηφία των συνομιλητών μας απορεί: «Μα που είπαν οι κλασσικοί τέτοια πράγματα;» Αυτό το ερώτημα τίθεται από συντρόφους της ΚΝΕ που δεν διανοούνται ότι μπορεί η κομματική θέση να μην είναι σωστή. Κατανοούμε τη σύγχυση των συνομιλητών μας, καθώς γνωρίζουμε ότι η σχετική Καουτσκική και Σταλινική άποψη κυριαρχεί στο κίνημα επί 7 δεκαετίες, και τους απαντούμε: Διαβάστε προσεκτικά την «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» του Μαρξ και το «Κράτος και Επανάσταση» του Λένιν και θα βρείτε που και πότε οι κλασσικοί χαρακτήρισαν την πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας ως μια κοινωνία αταξική και ακρατική.
Πριν προχωρήσουμε πρέπει προς χάριν συνεννόησης να σημειωθούν και τούτα: Στο έργο του Μαρξ και του Ένγκελς, οι όροι σοσιαλισμός και κομμουνισμός έχουν ταυτόσημη έννοια. Όταν χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν τη μελλοντική κοινωνία σημαίνουν και οι δύο την κομμουνιστική κοινωνία. Σοσιαλισμός και σοσιαλιστική κοινωνία στα κείμενα των Μαρξ – Ένγκελς, δεν είναι η πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας, είναι η συνολική κομμουνιστική κοινωνία. Η έννοια «σοσιαλισμός – πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας» δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ από τους ιδρυτές του μαρξισμού, είναι μεταγενέστερη ορολογία, χρησιμοποιήθηκε από το Λένιν και τους μπολσεβίκους για να ξεκαθαριστεί και η ορολογία και όχι μόνον η ουσία, από τα μπερδέματα της Β’ Διεθνούς, η οποία είχε εκτοπίσει τον όρο κομμουνισμός και χρησιμοποιούσε συνήθως τον όρο σοσιαλισμός. Ο «σοσιαλισμός – πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας» του Λένιν είναι «η πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας» του Μαρξ, είναι ήδη κομμουνισμός, ανολοκλήρωτος κομμουνισμός.
Ο Μαρξ στην «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» διαχωρίζει για πρώτη φορά τη μελλοντική κοινωνία σε πρώτη φάση και ολοκληρωμένο κομμουνισμό. Εκεί παρουσιάζει την πρώτη φάση της κομμουνιστικής κοινωνίας ως μια κοινωνία αταξική και ακρατική. Δεν υπάρχουν τάξεις και ταξικές διαφορές «γιατί ο καθένας είναι μόνο εργάτης όπως κι ο άλλος»1. Ο Μαρξ διακρίνοντας τρία είδη κράτους α) το σημερινό αστικό κράτος, β) το μεταβατικό κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου και γ) το μελλοντικό κράτος στην κομμουνιστική κοινωνία, κατηγορεί τους συντάκτες του σχεδίου προγράμματος ότι δεν ασχολούνται ούτε με το κράτος της δικτατορίας του προλεταριάτου, αλλά ούτε και με το μελλοντικό κράτος της κομμουνιστικής κοινωνίας. Το μελλοντικό κράτος, είναι ένα κράτος «όπου θα έχει απονεκρωθεί η σημερινή του ρίζα, η αστική κοινωνία»2. Θα είναι ένα απονεκρωμένο πολιτικό κράτος όπως θα γράψουν οι ιδρυτές του μαρξισμού και το μόνο που θα μείνει στην α΄ φάση, είναι ένα υπόλειμμα διαχειριστικού κράτους για να επιτηρεί το άνισο δίκαιο μιας κοινωνίας με αναπόφευκτες ελλείψεις, αφού μόλις βγήκε από την «κεφαλαιοκρατική κοινωνία, ύστερα από τα μακρόχρονα κοιλοπονήματα»3 της μεταβατικής περιόδου. Όπως θα πει ο Λένιν στο «Κράτος και επανάσταση»: «Στη σοσιαλιστική κοινωνία το κράτος απονεκρώνεται, εφ’ όσον δεν θα υπάρχουν πια τάξεις. […] Το κράτος όμως δεν έχει ακόμα απονεκρωθεί εντελώς, γιατί παραμένει η περιφρούρηση του ‘’αστικού δικαίου’’ που καθαγιάζει την πραγματική ανισότητα. Για την ολοκληρωτική απονέκρωση του κράτους χρειάζεται ο ολοκληρωμένος κομμουνισμός»4.
Αλλά και ο ίδιος ο Στάλιν γνώριζε ότι ο σοσιαλισμός είναι μια αταξική και ακρατική κοινωνία, όσο ακόμα μιλούσε τη μπολσεβίκικη γλώσσα και πριν περάσει στο μικροαστικό σοσιαλισμό και στην εκπροσώπηση των διοικητικών και διευθυντικών στρωμάτων (δηλ. της γραφειοκρατίας). Το 1924 έλεγε: «Η δικτατορία του προλεταριάτου δεν είναι αυτοσκοπός. Η δικτατορία είναι το μέσο, ο δρόμος προς το σοσιαλισμό. Και τι είναι σοσιαλισμός; Σοσιαλισμός είναι το πέρασμα από την κοινωνία με δικτατορία του προλεταριάτου στην κοινωνία χωρίς κράτος»5. Το Γενάρη του 1926 θα αναφέρει ως ένα από τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δικτατορίας του προλεταριάτου τη «χρησιμοποίηση της εξουσίας του προλεταριάτου για την οργάνωση του σοσιαλισμού, για την εξάλειψη των τάξεων, για το πέρασμα στην αταξική κοινωνία, στη σοσιαλιστική κοινωνία»6.
Το 1939 όμως, ο Στάλιν θεωρεί ότι, όχι μόνο ο σοσιαλισμός, αλλά και ο ολοκληρωμένος κομμουνισμός θα είναι μια κοινωνία με κράτος7!!!
Η οικονομική βάση του σοσιαλισμού – α΄ φάσης της κομμουνιστικής κοινωνίας δεν είναι η κρατική ιδιοκτησία των ισότιμων συνεταιρισμένων παραγωγών. Ο Μαρξ στην «Κριτική του προγράμματος της Γκότα» γράφει ότι σ’ αυτήν την κοινωνία «τα μέσα εργασίας είναι κοινό κτήμα και η συνολική εργασία ρυθμίζεται συνεταιριστικά»8 και ότι αυτή η κοινωνία είναι η «συντροφική κοινωνία, θεμελιωμένη στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής»9.
Σ’ αυτήν τη «συντροφική κοινωνία, τη θεμελιωμένη στην κοινοκτημοσύνη των μέσων παραγωγής, οι παραγωγοί δεν ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους. Το ίδιο και η εργασία που έχει ξοδευτεί για την παραγωγή προϊόντων δεν παρουσιάζεται εδώ σαν αξία αυτών των προϊόντων, σαν μια εμπράγματη ιδιότητα που έχουν, γιατί τώρα, σε αντίθεση με την κεφαλαιοκρατική κοινωνία, οι ατομικές εργασίες υπάρχουν άμεσα και όχι πια έμμεσα σαν συστατικά στοιχεία της συνολικής εργασίας»10.
Οι εμπορευματικές σχέσεις δηλαδή και ο νόμος της αξίας έχουν καταργηθεί. Οι εμπορευματικές σχέσεις και ο νόμος της αξίας, όπως και όλες οι άλλες αστικές σχέσεις παραγωγής καταργούνται και εξαλείφονται βαθμιαία κατά τη διάρκεια της περιόδου μετάβασης από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό – κομμουνισμό. Όταν ο Στάλιν διακήρυξε τη νίκη του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ, όπως ήταν φυσικό οι σχέσεις αυτές δεν μπορούσαν να καταργηθούν, γιατί δεν καταργούνται ούτε με διακηρύξεις, ούτε με διαταγές. Συνέχισαν, βεβαίως, να υφίστανται. Ασφαλώς και μετά την φυσική εξόντωση βασικών στελεχών της μαρξιστικής και λενινιστικής πτέρυγας του κόμματος, δεν σταμάτησαν να υπάρχουν άνθρωποι που διάβαζαν τους κλασσικούς και είχαν έτσι τη δυνατότητα να μάθουν ότι αυτοί δεν πρόβλεπαν στο σοσιαλισμό εμπορευματικές σχέσεις και το νόμο της αξίας. Αντί όμως να αναρωτηθούνε μήπως ήταν λάθος η διακήρυξη περί νίκης του σοσιαλισμού, αυτοί ζητούσαν να καταργηθούν οι εμπορευματικές σχέσεις και ο νόμος της αξίας, πράγμα που φυσικά δεν μπορούσε να γίνει γιατί δεν είχαμε φτάσει ακόμα στην αταξική και ακρατική κοινωνία της κοινής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής.
Ο Στάλιν, που σύμφωνα με τις θέσεις της Κ.Ε. του ΚΚΕ, «ηγούνταν του συνεπούς ρεύματος της μαρξιστικής διανόησης και πολιτικής» (θ.17), θα αντικρούσει όλους αυτούς που στη βάση κειμένων του Ένγκελς ζητούσαν την «κατάργηση των εμπορευματικών σχέσεων στο σοσιαλισμό», θα κατηγορήσει τον Ένγκελς για «μη εντελώς καθαρές και ακριβόλογες διατυπώσεις»11 και τους ίδιους ότι «κάναν σοβαρό λάθος»11. Θα δεχτεί ότι «στο σοσιαλιστικό μας καθεστώς, υπάρχει και ενεργεί ο νόμος της αξίας»12 και ότι αυτό είναι καλό γιατί διαπαιδαγωγεί τα σοσιαλιστικά στελέχη!! «Είναι άραγε καλό αυτό; Δεν είναι και κακό», θα γράψει. «Στις τωρινές συνθήκες μας αυτό πραγματικά δεν είναι κακό, γιατί διαπαιδαγωγεί τους οικονομολόγους μας στο πνεύμα της ορθολογικής διεύθυνσης της παραγωγής και τους διδάσκει»12.
Η «θεωρητική αποδοχή του νόμου της αξίας ως νόμου του σοσιαλισμού», δεν έγινε όπως ανέντιμα ισχυρίζονται οι θέσεις της Κ.Ε. του ΚΚΕ (θ.18) από το Χρουστσόφ και το 20ο συνέδριο, αλλά από τον ίδιο τον Γιόζεφ Βησαριόνοβιτς.
1. Κ. Μαρξ: «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», Σύγχρονη Εποχή, 1979, σελ. 24
2. Κ. Μαρξ: ο.π. σελ. 24
3. Κ. Μαρξ: ο.π. σελ. 14
4. Λένιν: «Κράτος και επανάσταση» Άπαντα τ. 33, σελ. 95, Σύγχρονη Εποχή
5. Ι. Β. Στάλιν: «Ερωτήσεις και απαντήσεις» (Ομιλία στο πανεπιστήμιο Σβερντλόφ) Άπαντα, τ.7, σελ. 175
6. Ι.Β. Στάλιν: «Πάνω στα ζητήματα του Λενινισμού» Άπαντα, εκδόσεις Κ.Ε. ΚΚΕ τ.8, σελ. 36
7. Ι.Β. Στάλιν: «Απολογισμός στο 18ο συνέδριο του κόμματος» Άπαντα, Σύγχρονη Εποχή, 2004, τ.14, σελ. 441
8. Κ. Μαρξ: «Κριτική του προγράμματος της Γκότα», ο.π. σελ. 11
9. Κ. Μαρξ: ο.π. σελ. 12
10. Κ. Μαρξ: ο.π. σελ. 12
11. Ι. Β. Στάλιν: «Οικονομικά προβλήματα του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ» Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή 1998, σελ. 35
12. Ι.Β. Στάλιν: ο.π. σελ. 44 - 45