Ο ρόλος της εκπαίδευσης στον καπιταλισμό (μέρος β')

  Ταξική πάλη και «κρίση της εκπαίδευσης»

Η επαναστατική αντίληψη για την εκπαίδευση βρίσκεται στον αντίποδα του αστικού χαρακτήρα του περιεχομένου και της λειτουργίας της σημερινής εκπαίδευσης. Η επαναστατική στρατηγική επιδιώκει να δώσει το ουσιαστικό, απελευθερωτικό νόημα της επιστημονικής γνώσης στην εκπαιδευτική διαδικασία, να δημιουργήσει ένα εκπαιδευτικό σύστημα που λειτουργεί δημοκρατικά και διαπαιδαγωγεί τους νέους στη δημοκρατία και τη συμμετοχή, να καταργήσει κάθε ταξικό φραγμό και κάθε είδους ανισότητα και διάκριση στη μόρφωση. Για την επαναστατική ιδεολογία «μόρφωση» σημαίνει διαμόρφωση ελεύθερης, ολοκληρωμένης προσωπικότητας και όχι δημιουργία του «γνωστικού εργαλείου» για την παραγωγή και βίαιο εμποτισμό της συνείδησης των νέων με την αστική ιδεολογία.

Οι στόχοι αυτοί για την εκπαίδευση συνδέονται στενά με την επαναστατική αλλαγή της κοινωνίας, με την προλεταριακή επανάσταση. Στο πλαίσιο της επαναστατική στρατηγικής «δημόσιο» σημαίνει κοινωνικοποιημένο και όχι τη σημερινή κρατική ιδιοκτησία, που εξυπηρετεί τα γενικά συμφέροντα του κεφαλαίου. «Δωρεάν» σημαίνει αυτό που παρέχεται χωρίς διακρίσεις σε ολόκληρη την κοινωνία, η οποία και το παρήγαγε. «Ισότητα» σημαίνει κατάργηση των ταξικών διακρίσεων, σημαίνει ίσες ευκαιρίες και ελεύθερη πρόσβαση μεταξύ των παραγωγών του κοινωνικού πλούτου, ισότητα που προϋποθέτει την κατάργηση της ταξικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης.

Το συνειδητό προλεταριάτο έχει επίγνωση ότι η εκπαιδευτική διαδικασία, ακριβώς επειδή είναι μέρος της κοινωνικής αναπαραγωγής, δεν είναι δυνατό να «αλωθεί», να αλλάξει τα ταξικά της χαρακτηριστικά, μέσα στο πλαίσιο του υπάρχοντος κοινωνικού συστήματος. Η εκπαίδευση σε όλες της τις βαθμίδες και σε κάθε φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού είναι υποταγμένη στις ανάγκες του κεφαλαίου. Ο καπιταλισμός όμως μέσα από την ανάπτυξη της εκπαίδευσης δεν μπορεί παρά να ενισχύει παράλληλα και τους όρους της ανατροπής του. Η μαζικοποίηση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης εξασφαλίζει στην εργατική τάξη ένα γενικό μορφωτικό επίπεδο αναγκαίο για την ταξική συνειδητοποίησή της. Η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου που εμπεριέχεται στην εργατική δύναμη και η αύξηση των επιστημονικών και τεχνικών απαιτήσεων στην άμεση παραγωγική διαδικασία, δυναμώνουν το προλεταριάτο στην πάλη του ενάντια στο κεφάλαιο και προετοιμάζουν την εργατική τάξη για την ανάληψη της διεύθυνσης της παραγωγής, όταν θα έχει ανατρέψει την ιδιωτική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής.

Ταυτόχρονα, ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο προσπαθεί με κάθε αντιδραστικό μέσο που διαθέτει, να αναιρέσει τις παραπάνω τάσεις ισχυροποίησης του προλεταριάτου. Εντείνει τον ταξικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης σε όλες του τις πλευρές και επιδιώκει να ενισχύει η εκπαιδευτική διαδικασία την υποταγή και την πολυδιάσπαση της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζόμενων. Επιχειρεί να πάρει από την εκπαίδευση ό,τι του είναι αναγκαίο για την ανάπτυξη της παραγωγής, στερώντας ταυτόχρονα, αν είναι δυνατό, από τους εργαζόμενους ό,τι επικίνδυνο ιδεολογικά και πολιτικά εμπεριέχεται στη γνώση. Θέλει να αντιστοιχεί το προϊόν της εκπαίδευσης στις ανάγκες του, όμως αυτές οι ανάγκες διαμορφώνονται ανισόμετρα και άναρχα μέσα από το διαρκή ανταγωνισμό των ξεχωριστών καπιταλιστών. Έτσι το εκπαιδευτικό σύστημα στον καπιταλισμό χαρακτηρίζεται από δυσαναλογίες, δυσλειτουργίες και αντιθέσεις. Η δε αστική εκπαιδευτική πολιτική είναι πάντα γεμάτη από αντιφάσεις, αφού είναι υποχρεωμένη να αναιρεί κάθε πρόοδο στο εκπαιδευτικό σύστημα, που επιβάλλεται από την ίδια την ανάπτυξη της παραγωγής, με αντιδραστικά μέτρα που θα περιορίζουν την παρεχόμενη μόρφωση στα απαραίτητα για το κεφάλαιο και οικονομικότερα για το κράτος επίπεδα ενώ παράλληλα θα φορτώνουν το επιπλέον οικονομικό κόστος για εκπαίδευση στους εργαζόμενους.

Κάθε φορά που συσσωρεύονται τα προβλήματα από την εκπαιδευτική πολιτική και γίνεται εμφανής η αδυναμία του εκπαιδευτικού συστήματος να ανταποκριθεί στις διαρκώς μεταβαλλόμενες ανάγκες της καπιταλιστικής αναπαραγωγής, τότε η αστική πολιτική μιλά για «κρίση της εκπαίδευσης». Φυσικά σε κάθε τέτοια κρίση άλλα είναι τα προβλήματα για την αστική τάξη και άλλα για το προλεταριάτο. Για παράδειγμα, ενός βαθμού πλεόνασμα σε εξειδικευμένο προσωπικό είναι επιθυμητό από το κεφάλαιο, γιατί επιτρέπει να μένουν χαμηλοί οι μισθοί, ενώ οι απόφοιτοι των αντίστοιχων σχολών αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της ανεργίας. Ο λεγόμενος «λειτουργικός αναλφαβητισμός» των αποφοίτων, στο βαθμό που αφορά τη γενική τους παιδεία και όχι την παραγωγική τους ικανότητα, είναι ωφέλιμος για τα αφεντικά τους, που έχουν για ιδανικό εργαζόμενο έναν πειθήνιο ηλίθιο, αποτελεσματικό στη δουλειά, που γνωρίζει ότι δεν μπορεί να έχει καμία καλύτερη τύχη. Η αστική πολιτική μιλά για «κρίση της εκπαίδευσης» όταν θεωρεί το εκπαιδευτικό της σύστημα δυσλειτουργικό και αντι-οικονομικό για το κεφάλαιο και τότε επιχειρεί με αναδιαρθρώσεις να το επαναφέρει «στην τάξη».

Το συνειδητό προλεταριάτο οφείλει να γνωρίζει ότι οι κρίσεις είναι σύμφυτες με τον αστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, που είναι το υπόβαθρο κάθε ανισομετρίας και δυσλειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος. Καμία λύση της κρίσης δεν πρόκειται να είναι προς το συμφέρον της εργατικής τάξης, κανένα λόγο δεν έχει συνεπώς να συστρατεύεται με την αστική τάξη για να βρεθεί διέξοδος, όπως θέλουν να μας πείσουν όσοι κηρύσσουν ότι «η Παιδεία είναι εθνικό θέμα». Αντίθετα το προλεταριάτο πρέπει να παλέψει ενάντια στις αστικές αναδιαρθρώσεις. Η δική του ριζική λύση στην «κρίση της εκπαίδευσης» είναι η κατάργηση του μοναδικού υπεύθυνου γι’ αυτήν, του καπιταλισμού.

Αυτό δεν σημαίνει ότι το μόνο που μπορεί να κάνει η εργατική τάξη, είναι να ονειροπολεί για το μέλλον, παραιτούμενη από την πάλη για τα σημερινά προβλήματα. Ούτε φυσικά να συμβιβάζεται με τη κεφαλαιοκρατική πραγματικότητα στην εκπαίδευση και να παλεύει για μικρο-τροποποιήσεις στο όνομα του «εφικτού». Σήμερα πρέπει να αντιτάξει στην πολιτική των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων στην εκπαίδευση ένα σύνολο στόχων πάλης, το οποίο να ανταποκρίνεται στις άμεσες ανάγκες της εργατικής τάξης και της εργατικής νεολαίας. Δεν πρέπει να στενέψει τον ορίζοντα της πάλης της σε ό,τι χωράει στο πλαίσιο της αστικής πολιτικής, όπως επιδιώκει η εκάστοτε κυβέρνηση καλώντας τα εργατικά συνδικάτα και τους φοιτητικούς συλλόγους σε «εθνικό διάλογο για την Παιδεία».

Τα αιτήματα της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζόμενων είναι άμεσα, όχι όμως άμεσα εφαρμόσιμα από την αστική πολιτική. Είναι άμεσα γιατί ανταποκρίνονται στις σημερινές ανάγκες των εργαζομένων και της νεολαίας και γιατί είναι δυνατόν να εφαρμοστούν εδώ και τώρα, αλλά ενάντια στις επιδιώξεις των κυβερνώντων και συνεπώς μόνο μετά από σκληρούς ταξικούς αγώνες που θα τα επιβάλουν. Άμεση λαϊκή ανάγκη δεν είναι η διατήρηση απλώς κάποιων «κεκτημένων» από τη σημερινή δημόσια Παιδεία, είναι μία ουσιαστικά δημόσια και δωρεάν Παιδεία, που θα παρέχει μόρφωση και δουλειά σε όλους τους νέους χωρίς φραγμούς και διακρίσεις. Οι ανάγκες των εργαζομένων και της νεολαίας δεν μπορούν να ικανοποιηθούν από την Παιδεία που εξυπηρετούσε και εξυπηρετεί τις ανάγκες του κεφαλαίου. Δεν καλύπτονται από τη σημερινή «δημόσια» Παιδεία, που βρίσκεται σε χρόνια κρίση, βρίσκονται δε στον αντίποδα των νεοφιλελεύθερων αναδιαρθρώσεων, που προωθούνται τα τελευταία χρόνια.

Η πάλη της εργατικής τάξης ενάντια στην καπιταλιστική εκπαίδευση έχει ως συστατικά της μέρη την πάλη των εκπαιδευτικών για τα εργασιακά τους δικαιώματα, την πάλη της νεολαίας για τα δικαιώματά της στη μόρφωση και τη δουλειά, την πάλη εκπαιδευτικών και εκπαιδευόμενων ενάντια στην κρατική πολιτική, ειδικότερα σήμερα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση. Το σύνολο αυτών των αιτημάτων πρέπει να περιλαμβάνεται στην πάλη όλων των δυνάμεων του εργατικού κινήματος για μία λαϊκή Παιδεία. Βασικοί άξονες της εργατικής πάλης πρέπει να είναι οι παρακάτω:

• Αύξηση των δαπανών από τον κρατικό προϋπολογισμό για την κάλυψη όλων των υλικοτεχνικών και λειτουργικών αναγκών, για αξιοπρεπείς μισθούς και ασφαλιστικές καλύψεις των εκπαιδευτικών, για τις αναγκαίες παροχές σε μαθητές και σπουδαστές.

• Κατάργηση της ιδιωτικής εκπαίδευσης κάθε βαθμίδας. Οργάνωση δημόσιου συστήματος μεταλυκειακής εκπαίδευσης, κατάρτισης και επανακατάρτισης με νομοθετική κατοχύρωση.

• Κατάργηση των διακρίσεων και των φραγμών. Ενιαίο 12χρονο σχολείο, ειδική πρόνοια για φτωχές οικογένειες και εργαζόμενους νέους.

• Σχολείο διδασκαλίας και μελέτης, δημόσια και δωρεάν παρεχόμενη ολοκληρωμένη μόρφωση (ξένες γλώσσες, τέχνες, αθλητισμός).

Πάλη ενάντια στους ταξικούς φραγμούς –  Μόρφωση και δουλειά για όλους

• Δωρεάν σίτιση, στέγαση, συγγράμματα, μετακίνηση για όλους τους σπουδαστές. Φοιτητικά επιδόματα στο ύψος των βασικών αναγκών διαβίωσης.

• Ισοτιμία πτυχίων για ίσους χρόνους σπουδών. Όχι κατηγοριοποίηση εργασιακών δικαιωμάτων. Εισαγωγή χωρίς δίδακτρα και διακρίσεις στην τριτοβάθμια και μεταπτυχιακή εκπαίδευση.

• Κρατική μέριμνα για την απασχόληση των αποφοίτων με νομοθετική κατοχύρωση.

• Αξιοπρεπείς μισθοί, ασφαλιστικές παροχές και συντάξεις. Αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας και πρόνοια για την προετοιμασία των εκπαιδευτικών.

• Άμεση κάλυψη όλων των κενών οργανικών θέσεων και προσλήψεις προσωπικού ανάλογες των αναγκών.

• Ενιαίο εργασιακό καθεστώς με μονιμότητα. Κατάργηση συμβασιούχων και ωρομισθίων.

• Διεύρυνση της συμμετοχής φοιτητών και εκπαιδευτικών στα διοικητικά όργανα. Όχι στις αντιδραστικές αλλαγές του θεσμικού πλαισίου σε ΑΕΙ και ΤΕΙ.

• Όχι στα μέτρα εντατικοποίησης των σπουδών, αυταρχισμού και πειθάρχησης μαθητών και σπουδαστών.

• Κατοχύρωση και υπεράσπιση του φοιτητικού ασύλου.

• Φοιτητικός έλεγχος σε όλες τις αποφάσεις διοίκησης και διαχείρισης. Έλεγχος από τους εργαζόμενους εκπαιδευτικούς στη διοίκηση και τη διαχείριση σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης.

• Κατάργηση της διδασκαλίας των θρησκευτικών και εξάλειψη της θρησκευτικής και πολιτικής προπαγάνδας.

• Υπό τον έλεγχο των εκπαιδευτικών και των εκπαιδευόμενων η κατάρτιση προγραμμάτων σπουδών, η επιλογή συγγραμμάτων, οι μέθοδοι διδασκαλίας.

Το ζητούμενο από την υιοθέτηση αυτών των αιτημάτων είναι να αναπτύσσεται η πάλη για την αντίκρουση των σημερινών αντιδραστικών επιδιώξεων της κρατικής εκπαιδευτικής πολιτικής, παράλληλα όμως αυτή η πάλη να σκιαγραφεί τη μετάβαση σε ένα άλλο εκπαιδευτικό σύστημα, απαλλαγμένο από τα αστικά δεσμά, που θα έχει ως στόχο την εξυπηρέτηση των αναγκών του λαού και της νεολαίας και θα είναι υπό τον έλεγχο του λαού και της νεολαίας. Για να υπάρξει ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα, απαιτείται η κατάργηση της αιτίας ύπαρξης του σημερινού αστικού εκπαιδευτικού συστήματος, της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Συνεπώς η πραγματοποίηση των παραπάνω αιτημάτων στο σύνολό τους απαιτεί την επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού. Ωστόσο, πρέπει από σήμερα να υιοθετούνται και να παλεύονται από την εργατική τάξη και τη νεολαία, γιατί μόνο με την ανάπτυξη μαζικού και μαχητικού κινήματος σ’ αυτή την κατεύθυνση θα υπάρξουν μερικές, έστω και μικρές, κατακτήσεις στο πλαίσιο της σημερινής εκπαίδευσης. Ταυτόχρονα, μέσα από την πάλη γι’ αυτά τα αιτήματα γίνεται δυνατό να συνενώνεται το λαϊκό και νεολαιίστικο κίνημα ενάντια στην κρατική πολιτική και να αποκαλύπτει τον ταξικό της χαρακτήρα. Μ’ αυτό τον τρόπο η πάλη για τα ζητήματα της Παιδείας συμβάλλει ουσιαστικά στην ωρίμανση της ταξικής συνείδησης, γίνεται ένα σχολείο διαπαιδαγώγησης της εργατικής τάξης και της νεολαίας για το σοσιαλισμό.

Εργατική τάξη και φοιτητές –

Η παρέμβαση των κομμουνιστών στο φοιτητικό κίνημα

Η πάλη της εργατικής τάξης για την Παιδεία συνδέεται με διάφορους τρόπους με τις εξελίξεις στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης:

• Ένας σημαντικός πλέον αριθμός εργατικών οικογενειών έχει παιδιά που σπουδάζουν σε πανεπιστήμια ή τεχνολογικά ιδρύματα. Η κατάσταση της Ανώτατης Εκπαίδευσης, οι όροι των σπουδών, η εργασιακή προοπτική των αποφοίτων κ.λπ. αφορούν άμεσα τα οικονομικά και τις συνθήκες ζωής των οικογενειών αυτών. Από την άλλη πλευρά η αστική πολιτική εκμεταλλεύεται το γεγονός αυτό αναπτύσσοντας ιδεολογήματα, όπως αυτό της «κοινωνικής ανέλιξης» – ιδίως παλαιότερα – και της «ασφαλούς και καλής» επαγγελματικής αποκατάστασης σήμερα, για να καλλιεργήσει τις μικροαστικές αυταπάτες στην εργατική τάξη και να αποδυναμώσει την πάλη της για δημόσια και δωρεάν Παιδεία.

• Ένα μέρος των αποφοίτων της Ανώτατης Εκπαίδευσης πρόκειται να ενταχθεί στην εργατική τάξη. Πρόκειται κυρίως για τους αποφοίτους τεχνικών σχολών, για μελλοντικούς κατώτερους υπαλλήλους του δημόσιου ή του ιδιωτικού τομέα και πολλούς πλέον επιστήμονες που θα εργαστούν τελικά σε θέσεις εργασίας στις οποίες δεν αξιοποιείται η μόρφωσή τους. Ένα άλλο μέρος προορίζεται να στελεχώσει επιχειρήσεις και υπηρεσίες και θα ενταχθεί στα μισθωτά μεσαία στρώματα ή θα εργαστούν ως ελεύθεροι επαγγελματίες. Μόνο ένα μικρό ποσοστό αποφοίτων πρόκειται να ενταχθεί στην αστική τάξη. Πρόκειται για όσους είναι ήδη κεφαλαιοκράτες λόγω καταγωγής καθώς και για κάποιους που θα εξελιχθούν σε κεφαλαιοκράτες αναπτύσσοντας επιχειρηματική (ή πολιτική!) δραστηριότητα.

• Ένα τμήμα τουλάχιστον των εκπαιδευτικών στα ΑΕΙ και ΤΕΙ εντάσσεται στα μισθωτά μικροαστικά στρώματα, που αποτελούν εν δυνάμει σύμμαχο της εργατικής τάξης. Ως εργαζόμενοι έχουν συμφέροντα σε μεγάλο βαθμό κοινά με την εργατική τάξη σχετικά με το ύψος των μισθών, την ασφάλιση, την συνταξιοδότηση, τη φορολογία κ.λπ. Από την άλλη πλευρά, η δική τους πάλη για υπεράσπιση και διεύρυνση του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης μπορεί να ενταχθεί στην ευρύτερη πάλη της εργατικής τάξης για Παιδεία στην υπηρεσία των λαϊκών αναγκών.

• Η σπουδάζουσα νεολαία μπορεί να είναι σύμμαχος της εργατικής τάξης στους σημερινούς αγώνες της και μακροπρόθεσμα στον αγώνα για την ανατροπή του καπιταλισμού. Η ενότητα του φοιτητικού κινήματος με το εργατικό κίνημα ισχυροποιεί και τα δύο κινήματα στην πάλη τους ενάντια στο κράτος.

Η ενότητα όμως του εργατικού κινήματος με το φοιτητικό δεν μπορεί να προκύψει αυθόρμητα, αν με τον όρο ενότητα δεν εννοούμε τυπική αλληλοϋποστήριξη ή συγκυριακή και επιφανειακή συμπόρευση, που πολύ συχνά συμβαίνουν αλλά χωρίς να έχουν καμία προοπτική. Αν με τον όρο ενότητα εννοούμε κοινό αγώνα ενάντια στην κρατική πολιτική και θεωρούμε ότι αυτή η ενότητα πρέπει να έχει συνέχεια μέσα στην εξέλιξη της ταξικής πάλης, τότε χρειάζεται μία πολιτική ενότητας του εργατικού κινήματος που θα επιδρά στο φοιτητικό κίνημα με στόχο να βρίσκεται αυτό στο πλευρό της αγωνιζόμενης εργατικής τάξης. Φορέας της πολιτικής ενότητας της εργατικής τάξης είναι το συνειδητό αγωνιζόμενο τμήμα της, οργανωμένο σε κομμουνιστικό κόμμα και φορέας της πολιτικής ενότητας της εργατικής τάξης με την αγωνιζόμενη νεολαία είναι η κομμουνιστική οργάνωση νεολαίας. Με τη συνειδητή παρέμβαση των κομμουνιστών φοιτητών είναι δυνατό το φοιτητικό κίνημα να βρεθεί σε ταξικό προσανατολισμό και να παλέψει μαζί με την εργατική τάξη για την ανατροπή του καπιταλισμού.