Στις αρχές του 20^ου αιώνα, ο Λένιν παρατηρούσε ότι στον ώριμο πια καπιταλισμό (ιμπεριαλισμό), ηγέτιδα δύναμη στην κοινωνία και την οικονομία είναι η χρηματιστική ολιγαρχία. Με λιγότερη ακρίβεια, συνήθως την ονομάζουμε «μεγάλο κεφάλαιο». Το χρηματιστικό κεφάλαιο προήλθε από την αλληλοδιαπλοκή και συγχώνευση του τραπεζικού με το βιομηχανικό. Με άλλα λόγια οι τράπεζες χρηματοδοτούν, ελέγχουν και κατέχουν, τελικά, βιομηχανικές και άλλες εταιρίες (με την κατοχή μετοχών τους). Αντίστροφα, δεν υπάρχει βιομηχανικό μονοπώλιο που να μην έχει δική του τράπεζα (μετοχές της δηλαδή).

Στη χρηματιστική ολιγαρχία συμμετέχει όλη η μεγαλοαστική τάξη λοιπόν και όχι μόνο αυτοί τους οποίους ξέρουμε ως τραπεζίτες. Αυτό το «ανφάν γκατέ» των αστών ελέγχει όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μέσω αυτού συγκεντρώνουν στα χέρια τους όλο σχεδόν το χρήμα των άλλων καπιταλιστών, των μικροεργοδοτών, των ελεύθερων επαγγελματιών και της εργατικής τάξης. Ακόμα, παίρνουν στην ιδιοκτησία τους μέσα παραγωγής (ως συμμετοχή ή από κατασχέσεις άλλων εταιριών) και ακίνητα. Βάζουν στο χέρι και τα κράτη, αφού αγοράζουν τα ομολογιακά τους δάνεια. Με όλους αυτούς τους τρόπους μετατρέπεται το αδρανές χρηματικό κεφάλαιο σε κερδοφορία για την κυρίαρχη αυτή μερίδα του κεφαλαίου.

Η βασική μορφή με την οποία είναι οργανωμένο σήμερα το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι οι τραπεζικοί όμιλοι. Η τράπεζα σήμερα, έχει τη δική της ασφαλιστική, χρηματιστηριακή, εταιρία αμοιβαίων κεφαλαίων, εταιρία χρηματοδοτικής μίσθωσης (leasing) κοκ. Δεν περιορίζεται στο να αγοράζει το χρήμα με τις καταθέσεις και να το πουλά με τα δάνεια. Τα βάζει σε κίνηση μέσω όλων των παραπάνω θυγατρικών του ομίλου. Επιπλέον, με την απελευθέρωση κίνησης κεφαλαίων διεθνώς, μπορεί να τοποθετείται κερδοσκοπικά όπου γης. Έτσι το χρηματιστικό κεφάλαιο εμπεδώνει την κυριαρχία του σε όλα τα μήκη και πλάτη της οικονομίας αλλά και του πλανήτη. Αυτό βέβαια εντείνει την παρασιτική φύση όλου του συστήματος, αφού δίνεται μεγάλη έμφαση στους «άυλους» χρηματιστηριακούς τίτλους.

Αξίζει όμως να δούμε πόσο βαθιά βάζουν το χέρι οι τράπεζες στην τσέπη της εργατικής τάξης. Η «μοντέρνα» τάση είναι η λεγόμενη «λιανική τραπεζική» δηλαδή η προώθηση της καταναλωτικής και στεγαστικής πίστης - δανεισμού (ο αναπτυξιακός δανεισμός των μεγάλων επιχειρήσεων θεωρείται αναχρονισμός, αφού γίνεται εύκολα μέσω του χρηματιστηρίου). Στόχος της «λιανικής τραπεζικής» είναι και η εργατική τάξη. Τα επιτόκια καταναλωτικών δανείων και πιστωτικών καρτών είναι τεράστια. Αντίθετα το επιτόκιο καταθέσεων (πχ της μισθοδοσίας ενός εργαζόμενου) είναι μηδενικό! Τα μικρότερα στεγαστικά επιτόκια δεν είναι πρόβλημα για τις τράπεζες γιατί αν κάτι πάει στραβά τους μένει το σπίτι. Τα ίδια με τις πιστώσεις για αυτοκίνητο. Αν θυμηθούμε το «μεγάλο κόλπο» του χρηματιστηρίου του 1999 – 2000 στην Ελλάδα, θα δούμε ότι η ολιγαρχία εξανέμισε το 1/3 των καταθέσεων της χώρας! Όσο κι αν οι εργατικές καταθέσεις δεν ρίχτηκαν το ίδιο «άνετα» στον τζόγο, γέμισαν όμως κι αυτές τις τσέπες των «σοβαρών κυρίων». Ο γνωστός «σοβαρός κύριος» Στέφανος Μάνος, δήλωσε, για το έτος 2000, εισόδημα 600 εκατομμυρίων δραχμών από χρηματιστηριακές συναλλαγές!

Τέλος οι ασφαλιστικές εταιρίες των τραπεζών συμβάλλουν κι αυτές «ταπεινά» στην αφαίμαξη της εργατικής οικογένειας. Έχουμε και λέμε: υποχρεωτική ασφάλιση αυτοκινήτου, σπιτιού (στις νέες οικοδομές) καθώς και τα προγράμματα ζωής – υγείας – σύνταξης που το αστικό κράτος φροντίζει να μας τα κάνει όλο και πιο απαραίτητα.

Τελικά οι τράπεζες αναδιανέμουν το εισόδημα των κατώτερων αστικών και μεσαίων στρωμάτων, των εργατοϋπαλλήλων, των αγροτών, προς όφελος του μεγάλου κεφαλαίου. Δημιουργούν δομές στην οικονομία που βαθαίνουν την κυριαρχία του. Υπαγορεύουν σε μεγάλο βαθμό τη μακροοικονομική πολιτική στις κυβερνήσεις. Τα αντίστοιχα συμβαίνουν και σε διεθνές επίπεδο, όπου οι μεγάλες τράπεζες ενισχύουν την κυριαρχία των ιμπεριαλιστικών κέντρων.

Οι χώρες του Τρίτου Κόσμου στενάζουν κάτω από το βάρος του δημόσιου χρέους τους (προς τις μεγάλες τράπεζες). Συνεχώς πιέζονται και υποτάσσονται στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) και την Παγκόσμια Τράπεζα, εξοντώνοντας τους λαούς τους μα και υποθηκεύοντας την προοπτική της ίδιας της καπιταλιστικής τους ανάπτυξης. Δεν ακούγεται όμως τίποτα για το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ που ξεπερνά κατά 50% αυτό όλου του υπόλοιπου κόσμου μαζί! Τα παραπάνω «ευαγή ιδρύματα» δεν ασχολούνται με το αμερικανικό χρέος αφού ελέγχονται ουσιαστικά από τις ΗΠΑ. Και η χώρα αυτή, που χρωστά τα περισσότερα, υπαγορεύει στους άλλους το πώς δεν θα χρωστάνε!

Η κρατική συμμετοχή στις ελληνικές τράπεζες

Το ελληνικό Δημόσιο (μαζί με τα αγόμενα απ’ αυτό ασφαλιστικά ταμεία) είναι μεγάλος μέτοχος πολλών τραπεζών στη χώρα μας. Η κρατική ιδιοκτησία σε τράπεζες ήταν εκτεταμένη παγκοσμίως - εκτός αγγλοσαξονικού κόσμου - στην προηγούμενη, «κεϋνσιανή», περίοδο της οικονομίας. Όμως και εδώ το κράτος έδρασε ως συλλογικός καπιταλιστής. Ως ιδιοκτήτης το κράτος, καθόλου δεν έκανε φιλολαϊκά ιδρύματα τις τράπεζες. Απλά τις ενέταξε στη γενικότερη οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική.

Αν εξετάσει κανείς την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδας (ΑΤΕ) ίσως βρει κάποια επίφαση «κοινωνικής ευαισθησίας». Από την ίδρυση της το 1929, σκοπό είχε τη χρηματοδότηση της μικρής και τεχνικά πρωτόγονης ελληνικής αγροτικής παραγωγής. Αυτός ήταν ένας δύσκολος οικονομικός κλάδος που δεν υπήρχε πιθανότητα χρηματοδότησής του από ιδιωτικές πηγές. Η απαλλοτρίωση των τσιφλικιών και η παρουσία εκατοντάδων χιλιάδων προσφύγων στη Μακεδονία έκαναν τα προβλήματα εκρηκτικά. Έτσι η ΑΤΕ ξεκίνησε ως «αναπτυξιακή» τράπεζα με χαρακτήρα διαφορετικό από την εμπορική τράπεζα που περιγράφηκε μέχρι εδώ. Για παράδειγμα, μοίραζε λιπάσματα, βοηθούσε την εισαγωγή νέων καλλιεργειών κλπ. Στη σημερινή «παγκοσμιοποιημένη» τάξη πραγμάτων, «αναπτυξιακές» τράπεζες δεν χωράνε. Έτσι και η ΑΤΕ έγινε εμπορική τράπεζα. Αυτό άλλωστε, αντιστοιχεί στις συνθήκες της σύγχρονης καπιταλιστικής αγροτικής οικονομίας. Η τελευταία ρύθμιση για τα «πανωτόκια» της κυβέρνησης της ΝΔ (επιστροφή στους αγρότες μερίδας από τα κλεμμένα) μάλλον είναι η τελευταία «κοινωνική» πράξη που θα δούμε από την κρατική αυτή τράπεζα.

Αντίθετα, εξετάζοντας την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδας (ΕΤΕ) θα δούμε ότι από την ίδρυση της, το 1841, ήταν υπόθεση καθαρά αστική. Δημιουργήθηκε από το κράτος συγκεντρώνοντας και παροικιακό κεφάλαιο (Κωνσταντινοπολιτών και άλλων Ελλήνων αστών του εξωτερικού). Στην αρχή εξέδιδε το νόμισμα και έλεγχε την οικονομική ζωή. Βοήθησε εξαρχής τον εθνικό αστικό κόσμο, συγκεντρώνοντας τα κεφάλαια του. Η ίδια η δημιουργία της αστικής τάξης στην Ελλάδα συμβάδισε με την ΕΤΕ.

Άλλες κρατικές τράπεζες είναι ή ήταν οι εξής : Εμπορική, ΕΤΒΑ, Ιονική, Κρήτης, Πειραιώς, Αθηνών, Μακεδονίας – Θράκης, Κεντρικής Ελλάδας,. Οι περισσότερες απ’ αυτές κρατικοποιήθηκαν κατά την περίοδο της μεταπολίτευσης. Μήπως πραγματικά είχε πιάσει «σοσιαλμανία» τον επιφανέστατο ¨Έλληνα αστό πολιτικό Κ. Καραμανλή ; Ας μην ανησυχούμε : ο «εθνάρχης» δεν ήθελε ψυχίατρο, ούτε ο Α. Παπανδρέου αργότερα, ήταν κομμουνιστής και δεν το ήξερε. Η ιστορία δεν εξηγείται με ψυχολογικούς όρους αλλά με οικονομικοπολιτικούς. Ήταν η κρίση του ελληνικού κεφαλαίου την δεκαετία του ’70 που οδήγησε το κράτος να πάρει στα χέρια του τις τράπεζες. Η «εξυγιαντική» του δράση ήταν απαραίτητη ώστε να αρχίσει από το 1990 να τις ξαναπουλά – να τις αποδίδει ξανά στο μεγάλο κεφάλαιο. Έτσι κι αλλιώς, η νεοφιλελεύθερη οικονομική ορθοδοξία πρόσταζε αλλαγή τάσης διεθνώς (ιδιωτικοποιήσεις στο φουλ).

Το κράτος όμως, ως εγγυητής του συστήματος είναι και δίκαιος παίκτης. Ειδικά η κυβέρνηση Σημίτη προσπάθησε και έχτισε τρεις νέους μεγάλους τραπεζικούς ομίλους δίπλα στους τρεις κρατικούς(Εθνική, Εμπορική, Αγροτική). Βοήθησε στο «χτίσιμο» μοιράζοντας τις ιδιωτικοποιούμενες κρατικές τράπεζες εξίσου και στους τρεις. Συγκεκριμένα, στην Eurobank –Εργασίας έδωσε την Αθηνών και την Κρήτης, στην Πειραιώς την Μακεδονίας – Θράκης και την ΕΤΒΑ και στην Πίστεως την - μεγαλύτερη απ’ όσες πουλήθηκαν - Ιονική, προς σχηματισμό της Alpha Bank.

Η χαρακτηριστικότερη περίπτωση κρατικοποίησης και επανιδιωτικοποίησης είναι η Τράπεζα Κρήτης. Αυτή η τράπεζα κατέρρευσε υπό τη διαχείριση του μεγαλοαπατεώνα Κοσκωτά. Για να μην πτωχεύσει, την ανέλαβε το κράτος (ανέλαβε το χρέος της δηλαδή). Όταν την ζήτησε ο Λάτσης, το 1998, το κράτος του την πούλησε «καθαρή και αμόλυντη». Πως είπατε-; «Καπιταλισμός είναι η ιδιωτικοποίηση των κερδών και η κοινωνικοποίηση των χρεών»;