Οι αναγκαίες μορφές οργάνωσης της εργατικής τάξης

Το εργατικό κίνημα σε όλη του την διαδρομή από την εμφάνιση του μέχρι σήμερα, ανέδειξε σαν μορφές οργάνωσης της εργατικής τάξης το επαναστατικό κόμμα, τα συνδικάτα και τα εργατικά συμβούλια. Οι βασικές αυτές οργανώσεις της τάξης έχουν τα ξεχωριστά τους καθήκοντα και τους ιδιαίτερους ρόλους τους στο πλαίσιο της ενιαίας ταξικής πάλης και οι σχέσεις τους πρέπει να είναι συναγωνιστικές, καθώς όλες οφείλουν - σε τελική ανάλυση - να υπηρετούν τον ίδιο κοσμοαπελευθερωτικό ρόλο.
Στο κείμενο που ακολουθεί επιγραμματικά μόνο θα σταθούμε στο κόμμα και τα συνδικάτα. Σήμερα, που το εργατικό κίνημα πρέπει να προβάλει το στόχο της εργατικής κυβέρνησης που θα αναλάβει την διαγραφή του χρέους και την υλοποίηση μιας μεγάλης κλίμακας απαλλοτρίωση της κεφαλαιοκρατικής ιδιοκτησίας, η συζήτηση για τη συγκρότηση εργατικών συμβουλίων είναι αναγκαία και επίκαιρη.

Το επαναστατικό κόμμα

Το επαναστατικό κόμμα της εργατικής τάξης συσπειρώνει στις γραμμές του τους συνειδητούς πρωτοπόρους εργάτες και τους συνειδητούς επαναστάτες που προέρχονται από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Το κόμμα συσπειρώνει εκείνους που έχουν κατακτήσει την επιστημονική γνώση των νόμων κίνησης της κοινωνικής εξέλιξης και είναι διατεθειμένοι να συμμετέχουν ενεργά και οργανωμένα στην επαναστατική πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού και την οικοδόμηση της αταξικής κοινωνίας. Είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένο με την επαναστατική μαρξιστική θεωρία και ενσαρκώνει τη σύνδεση του επαναστατικού σοσιαλισμού με το πρακτικό εργατικό κίνημα μέσα στην καθημερινή ταξική πάλη. Είναι η συνείδηση της τάξης, που η ανάπτυξή της έγινε προγραμματική κατεύθυνση αυτού του κόμματος. Οργανώνεται στη βάση των επαναστατικών αρχών λειτουργίας, στην υπηρεσία της επανάστασης, με βάση το δημοκρατικό συγκεντρωτισμό που μπορεί να υπάρξει μόνο όταν υπηρετεί τον επαναστατικό στόχο. Είναι μια οργάνωση επαναστατών ομοϊδεατών.

Τα συνδικάτα

Τα συνδικάτα είναι οι πιο πλατιές μαζικές οργανώσεις της εργατικής τάξης. Συνενώνουν ή μπορούν να συνενώσουν ολόκληρη την εργατική τάξη ή τουλάχιστον τη μεγάλη της πλειοψηφία. Στις γραμμές τους συμπεριλαμβάνονται οι μισθωτοί ανεξάρτητα από φύλο, επάγγελμα, εργασιακή σχέση, εθνικότητα, ηλικία, ιδεολογικές, πολιτικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις. Είναι η αυθεντική ταξική οργάνωση του προλεταριάτου.Η οικονομική πάλη, η πάλη για τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, για την αύξηση των μισθών και τη μείωση του χρόνου εργασίας, για καλύτερες συνθήκες δουλειάς, για δημοκρατία στους τόπους δουλειάς και για γενικότερες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις αποτελεί τη βάση της συνδικαλιστικής δραστηριότητας.

Τα εργοστασιακά - εργατικά συμβούλια

Το ελληνικό εργατικό κίνημα έχει ελάχιστη ως μηδενική εμπειρία από αυτή την μορφή οργάνωσης της εργατικής τάξης. Η εμπειρία των εργοστασιακών και επιχειρησιακών επιτροπών που εμφανίστηκε μετά το 1945 και μικρή υπήρξε και γρήγορα ξεχάσθηκε. Το κίνημα αυτό πνίγηκε γρήγορα από την αιματηρή αντεπανάσταση που επικράτησε στην Ελλάδα με την καθοδήγηση του αγγλικού και στη συνέχεια του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού.

Σε αντίθεση με το ελληνικό εργατικό κίνημα που δεν μπόρεσε να αναπτύξει αυτή την μορφή οργάνωσης, το παγκόσμιο εργατικό κίνημα και ιδιαίτερα το εργατικό κίνημα των αναπτυγμένων χωρών της κεντρικής Ευρώπης έχει πλούσια εμπειρία από τη δράση των εργατικών συμβουλίων.

Τα εργατικά συμβούλια ξεπήδησαν στη φωτιά των επαναστάσεων του 1905 και του 1917 στην Ρωσία και αποτέλεσαν σημαντική μορφή εργατικής οργάνωσης στις προλεταριακές επαναστάσεις της Γερμανίας και της Ουγγαρίας που ακολούθησαν την Οκτωβριανή επανάσταση.

Τα εργοστασιακά συμβούλια μαζί με τα συνδικάτα κατά κλάδο παραγωγής (βιομηχανικά συνδικάτα) - που αντικατέστησαν τα ομοιεπαγγελματικα συνδικάτα - και τα επαναστατικά κομμουνιστικά κόμματα που δημιουργήθηκαν δίπλα στα παρακμασμένα σοσιαλιστικά κόμματα, αποτέλεσαν την νέα ανώτερη μορφή οργάνωσης της εργατικής τάξης.

Στην Ιταλία, τα εργοστασιακά συμβούλια ήταν συνέχεια των εργοστασιακών και απεργιακών επιτροπών των μεγάλων απεργιακών αγώνων της κόκκινης διετίας του ιταλικού εργατικού κινήματος του 1920.

Τα εργατικά συμβούλια έμβρυα της προλεταριακής εξουσίας

Το συνδικάτο είναι υποχρεωμένο να λειτουργεί και να δρα στα πλαίσια της αστικής νομιμότητας και έχει την τάση να εγκλωβίζει την δράση της εργατικής τάξης στα πλαίσια των αστικών θεσμών και να μην επιδιώκει τη σύγκρουση. Αντίθετα, το εργοστασιακό συμβούλιο συγκροτείται σε αντίθεση με την αστική νομιμότητα και είναι σε θέση ανά πάσα στιγμή να εξαπολύσει ταξικό αγώνα και να οδηγήσει την εργατική τάξη στην κατάργηση του διευθυντικού δικαιώματος του εργοδότη και στην κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής. Το εργατικό συμβούλιο ως εκλεγμένο και ανακλητό όργανο της εργατικής τάξης αναλαμβάνει την διεύθυνση της παραγωγής του εργοστασίου στα πλαίσια της εργατικής εξουσίας.

Με δεδομένο, ότι τα εργοστασιακά-εργατικά συμβούλια αποτελούν την άρνηση της αστικής νομιμότητας και προσανατολίζουν την εργατική τάξη στην ανατροπή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, σε περιόδους επαναστατικής κατάστασης αποτελούν τα αρχικά έμβρυα της προλεταριακής εξουσίας, το βασικό πυρήνα της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αυτό έγινε πράξη στη Ρωσία όπου η εργατική τάξη με επικεφαλής το κόμμα των μπολσεβίκων, πραγματοποίησε την Οκτωβριανή επανάσταση και επέβαλε την εργατική εξουσία. Στις υπόλοιπες χώρες (Ουγγαρία, Γερμανία) οι επαναστάσεις οδηγήθηκαν στην ήττα, την επανάσταση διαδέχτηκε η αντεπανάσταση και μετά το 1921 επικράτησαν η αντίδραση και ο φασισμός, που εξαφάνισε κάθε προλεταριακό θεσμό που θα μπορούσε να αποτελέσει τον πυρήνα μιας νέας εργατικής άνθισης.

Εργατικά συμβούλια ταξικής συνεργασίας

Στη Γερμανία, μετά την ήττα της επανάστασης το Νοέμβριο του 1918, η δεξιά σοσιαλδημοκρατία που βοήθησε την αστική τάξη να νικήσει, επιφύλαξε στα εργοστασιακά συμβούλια μια τύχη σύμφωνη με τις ρεφορμιστικές αντιλήψεις για το ρόλο τους. Τα επαναστατικά αυτά όργανα της εργατικής τάξης ενσωματώθηκαν στο αστικό σύστημα με την νομική τους κατοχύρωση και τους αφαιρέθηκε κάθε επαναστατικό περιεχόμενο. Όχι μόνο δικαιώματα εργατικού ελέγχου της παραγωγής δεν τους δόθηκαν, αλλά ούτε καν ουσιαστικά δικαιώματα ελέγχου των συνθηκών δουλειάς δεν απέκτησαν.  Μετατράπηκαν σε όργανα συναπόφασης και ταξικής συνεργασίας. Ορισμένες παραχωρήσεις που τους είχε κάνει η αστική τάξη της Γερμανίας, τις πήρε σιγά –σιγά πίσω με την αλλαγή των συσχετισμών υπέρ της.

Η λενινιστική αντίληψη για τις σχέσεις συνδικάτου και εργατικού συμβουλίου

Η εμφάνιση και η εξάπλωση των εργοστασιακών συμβουλίων γέννησε ένα καινούργιο πρόβλημα για την δράση των εργατών στα εργοστάσια και στους τόπους δουλειάς, καθώς στον ίδιο χώρο υπήρχαν δυο εργατικές εκπροσωπήσεις. Η μια ήταν τα παραρτήματα των συνδικάτων που ήταν τα εκλεγμένα όργανα από τα μέλη των συνδικάτων, και η άλλη ήταν τα εργατικά συμβούλια επίσης εκλεγμένα από το σύνολο των εργαζομένων συνδικαλισμένων και μη. Το πρόβλημα που έμπαινε - και που εμφανίζονταν ιδιαίτερα οξυμένο κατά τις ειρηνικές περιόδους που ακολουθούσαν τις επαναστατικές εκρήξεις – ήταν αν είναι απαραίτητες και οι δυο αυτές εκπροσωπήσεις στα εργοστάσια και αν ναι, τότε ποια πρέπει να είναι η σχέση ανάμεσα τους και ποιο το περιεχόμενο δράσης για την κάθε μια από αυτές.

Σύμφωνα με τη λενινιστική αντίληψη, και τα δυο εργατικά όργανα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης προσοχής από τους κομουνιστές. Ποιον ρόλο θα παίξουν και ποιες ακριβώς σχέσεις θα αναπτυχθούν ανάμεσά τους, είναι ζήτημα που καθορίζεται από τον ιστορικά συγκεκριμένο τρόπο εμφάνισης και διαμόρφωσης τους στην κάθε χώρα. Σε κάθε περίπτωση, τα εργατικά συμβούλια πρέπει να αναλάβουν τον εργατικό έλεγχο στην παραγωγή, ενώ οι συνδικαλιστικές οργανώσεις στα εργοστάσια και στους τόπους δουλειάς την οργάνωση της πάλης για την υπεράσπιση των εργατικών δικαιωμάτων.

Εργατικά συμβούλια στην προοπτική της εργατικής εξουσίας

Ωστόσο, η θετική και αρνητική εμπειρία του εργατικού κινήματος εκείνης της εποχής, αποτελεί σημαντική παρακαταθήκη για το εργατικό κίνημα της εποχής μας, αστείρευτη δεξαμενή για να αντλήσουμε διδάγματα και να εξοπλίσουμε το εργατικό κίνημα στις σημερινές συνθήκες.

Η συγκυρία της οικονομικής κρίσης, το αίτημα για διαγραφή του δημόσιου χρέους, η προοπτική της εργατικής κυβέρνησης, στο βαθμό που υιοθετούνται από ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις, φέρνουν στην επικαιρότητα την ανάγκη να προσανατολίσουμε και να προετοιμάσουμε την εργατική τάξη να συγκροτήσει  εργοστασιακά και εργατικά συμβούλια στους τόπους δουλειάς. Όχι γενικά και αόριστα εργατικά και λαϊκά συμβούλια που θα κάνουν λαϊκές συνελεύσεις έξω από τον τόπο εργασίας, αλλά  εργοστασιακά-εργατικά συμβούλια στο χώρο εργασίας. Εκεί που η εργατική τάξη παράγει την υπεραξία, εκεί που βασιλεύει το διευθυντικό δικαίωμα και η ασυδοσία του εργοδότη, εκεί που σήμερα κυριαρχούν σχέσεις καταπιεστή και καταπιεζόμενου, εκμεταλλευτή και εκμεταλλευομένου. Εργοστασιακά-εργατικά συμβούλια που θα λειτουργούν στον αντίποδα και σε αντιπαράθεση με τους αστικούς θεσμούς και θα είναι οι μελλοντικοί νέοι θεσμοί της εργατικής εξουσίας και του εργατικού κράτους.

Η επαναστατική διαδικασία θα κριθεί στο χώρο παραγωγής. Εκεί η εργατική τάξη θα έχει την δυνατότητα να κρίνει τη στάση του κάθε επαναστάτη, εκεί με αμεσοδημοκρατικες διαδικασίες θα αναδείξει την ηγεσία του μελλοντικού επαναστατικού κινήματος, εκλέγοντας τους αντιπροσώπους που θα συγκροτήσουν τα εργοστασιακά-εργατικά συμβούλια σε επίπεδο εργοστασίου και χώρου εργασίας, ανά πόλη και περιφέρεια και σε πανεθνικό επίπεδο.

Δημήτρης Κατσιμάρδος