Για τη σημασία του συνθήματος «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα»

(Ή αλλιώς: όταν κανείς δεν θέλει να μιλήσει για την προλεταριακή επανάσταση, καταφεύγει σε αμφίβολα συνθήματα)

Στο Ριζοσπάστη της Τετάρτης 6/5/2020, σε άρθρο με τίτλο «απολογητές της «βαρβαρότητας», με την υπογραφή Δ.Κ. γίνεται αναφορά στο συγκεκριμένο σύνθημα, το οποίο πρόβαλλε το ΚΚΕ στη φετινή πρωτομαγιά, στη σημασία του και στις αντιδράσεις που αυτό προκάλεσε.

Γράφει ο αρθρογράφος για τη σημασία του συνθήματος:

«…Το 1916, η Ρόζα Λούξεμπουργκ έγραφε στην «Μπροσούρα του Γιούνιους»: «Ο Φρίντριχ Ένγκελς είπε κάποτε: "Η αστική κοινωνία βρίσκεται μπροστά σε ένα δίλημμα: ή πέρασμα στο σοσιαλισμό ή κατρακύλα της ανθρωπότητας στη βαρβαρότητα". Τι σήμαινε όμως "κατρακύλισμα στη βαρβαρότητα" από τον υψηλό ευρωπαϊκό μας πολιτισμό; Μέχρι σήμερα, όλοι έχουμε πιθανόν διαβάσει κι επαναλάβει αυτά τα λόγια χωρίς να τα σκεφτούμε, χωρίς να υποψιαστούμε τη φοβερή τους σοβαρότητα. Μια ματιά γύρω μας αυτή τη στιγμή δείχνει τι σημαίνει κατρακύλα της αστικής κοινωνίας στη βαρβαρότητα».

Και συνεχίζει ο αρθρογράφος:

«…Το Πρόγραμμα του ΚΚΕ αποτελεί το βάθρο για τη σταθερότητα στο στρατηγικό στόχο, την ικανότητα στην οργάνωση και διεξαγωγή της πάλης σε κάθε φάση και σε όλες τις συνθήκες, την ευελιξία και αντοχή στα σκαμπανεβάσματα και τα ζιγκ - ζαγκ της ταξικής πάλης, την ικανότητα κατάλληλου συνδυασμού όλων των μορφών και μέσων δράσης.

Να, λοιπόν, τι φοβίζει τους απολογητές της βαρβαρότητας!

Τους φοβίζει ότι οι εξελίξεις βάζουν και θα βάλουν ακόμα πιο έντονα στο μέλλον την απάντηση στο δίλημμα «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα».

Φοβίζει ακόμα ότι υπάρχει το ΚΚΕ, η συγκροτημένη - οργανωμένη πρωτοπόρα δύναμη που μπορεί να δείξει το δρόμο στο λαό για να απαντήσει: Σοσιαλισμός.»

Για το συγκεκριμένο σύνθημα έγραψε, ανάμεσα σε άλλους, και ο Κώστας Μπατίκας, ο οποίος αφού περιέγραψε την ουσία της αναφοράς του Ένγκελς στο ζήτημα αυτό, κατέληξε στο συμπέρασμα των κλασσικών σε σχέση με την αναγκαιότητα και τη νίκη της προλεταριακής επανάστασης:

«…Οι ιδρυτές του μαρξισμού, παρά τα όσα λέγονται και γράφονται κατά κόρον τις τελευταίες δεκαετίες, πουθενά στο έργο τους δεν χρησιμοποίησαν το δίλημμα αυτό. Κανένα δίλημμα! Οι Μαρξ-Ένγκελς δεν αμφέβαλλαν ποτέ, ήταν απόλυτα σίγουροι και απέδειξαν επιστημονικά ότι η μόνη υπαρκτή προοπτική που θα επιβληθεί με νομοτελειακή αναγκαιότητα, είναι η πραγματοποίηση της επανάστασης και ο κομμουνισμός. Και δεν υπάρχει στην πραγματικότητα τέτοιο δίλημμα, γιατί οι νόμοι του καπιταλισμού οδηγούν κατευθείαν στην επαναστατική ανατροπή και τον κομμουνισμό, στην νομοτελειακή νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης.»

Να πώς περιγράφει ο Κώστας Μπατίκας την ουσία αυτού του συνθήματος:

«…Ώστε: Με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας αλλάζει η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου. Το σταθερό κεφάλαιο αυξάνεται και τείνει προς το άπειρο, ενώ το μεταβλητό κεφάλαιο μειώνεται και τείνει προς το μηδέν. Πρόκειται για μια ιστορική τάση, και η τάση είναι νόμος που «[...] η απόλυτη πραγματοποίησή του παρεμποδίζεται, επιβραδύνεται, ατονεί από περιστατικά που αντιδρούν», και επιπλέον, η επενέργεια του νόμου που επενεργεί μονάχα σαν τάση «[...] προβάλλει χτυπητά μόνο κάτω από καθορισμένες συνθήκες και στην πορεία μακρόχρονων περιόδων».

Αν υποτεθεί ότι φτάσαμε στο σημείο μηδέν, πριν το προλεταριάτο προλάβει να ανατρέψει τον καπιταλισμό με την επαναστατική του δράση, αν φτάναμε στο σημείο όπου εκτοπίστηκε πλήρως από τη παραγωγή η εργατική δύναμη (το μεταβλητό κεφάλαιο για τον καπιταλιστή) και οι μάζες της εργατικής τάξης έμειναν χωρίς ψωμί, τότε θα κατέρρεε μαζί με τον καπιταλισμό κάθε παραγωγή και η ανθρωπότητα θα βυθιζόταν στη γενική βαρβαρότητα. Για τον απλούστατο λόγο: Αφού θα εκτοπιζόταν η εργατική δύναμη από την παραγωγή θα σταματούσε κάθε δυνατότητα παραγωγής και ιδιοποίησης υπεραξίας και επομένως απόσπασης καπιταλιστικού κέρδους. Η αστική τάξη δεν θα είχε πλέον κανένα κίνητρο να οργανώσει την παραγωγή, και το προλεταριάτο, αφού δεν μπόρεσε να αποκτήσει την ικανότητα να ανατρέψει τον καπιταλισμό, θα ήταν επίσης ανίκανο να αναλάβει τη διεύθυνση της παραγωγής και την προώθηση της κοινωνικής εξέλιξης. Θα είχαμε δηλαδή την ταυτόχρονη χρεοκοπία, την ταυτόχρονη καταστροφή των δύο βασικών τάξεων της καπιταλιστικής κοινωνίας. (Άλλες τάξεις φυσικά δεν θα μπορούσε να υπάρχουν στο σημείο αυτό. Οι νόμοι του καπιταλισμού δεν θα είχαν αφήσει ούτε ρουθούνι από τις ενδιάμεσες τάξεις, θα τις είχαν προ πολλού προλεταριοποιήσει κατά 100%).

Αυτή, λοιπόν, είναι η αναπόφευκτη, η αναγκαστική κατάρρευση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, που πραγματοποιείται μπροστά στα μάτια μας κάθε μέρα όλο και πιο πολύ, όπως έλεγε ο Ένγκελς. Πρόκειται για την νομοτελειακή αναπόφευκτη πορεία του καπιταλισμού προς το θάνατο, αυτή που έβλεπε ο Ένγκελς να συντελείται μπροστά στα μάτια του το 1884 και βλέπουμε και μεις σήμερα να τρέχει με πολλαπλάσιους ρυθμούς. Παραπάνω βάλαμε έναν περιορισμό. Είπαμε "αν υποτεθεί ότι φτάσαμε στο σημείο μηδέν", αν υποτεθεί ότι φτάσαμε στο σημείο όπου και ο τελευταίος εργάτης θα έχει εκτοπιστεί από την παραγωγή, τότε θα επερχόταν αναγκαστικά η κατάρρευση του καπιταλισμού. Αλλά σ’ αυτό το σημείο δεν θα φτάσουμε ποτέ!!! Οι ίδιοι νόμοι του καπιταλισμού που οδηγούν στην αναπόφευκτη κατάρρευση, θα αναγκάσουν το προλεταριάτο να τον ανατρέψει, πριν φτάσουμε στο σημείο κατάρρευσης. Υπάρχουν αντίρροπες επιδράσεις που ματαιώνουν και αίρουν το αποτέλεσμα του γενικού νόμου και του δίνουν μόνο το χαρακτήρα μιας τάσης. Γι’ αυτό το λόγο, επειδή δρουν «ξανά διαρκώς αποκεντρωτικά αντιτιθέμενες τάσεις δίπλα στην κεντρομόλο δύναμη», δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουμε στην κατάρρευση της κεφαλαιοκρατικής παραγωγής και στην αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού. Η ταξική πάλη της εργατικής τάξης θα οδηγήσει στην επαναστατική ανατροπή του καπιταλισμού πολύ πριν την κατάρρευσή του. Εκεί οδηγούμαστε νομοτελειακά από τη δράση των ίδιων των νόμων του καπιταλισμού.

Υπάρχει ένα σημείο στην πορεία πραγμάτωσης του γενικού νόμου της καπιταλιστικής συσσώρευσης και του νόμου της τάσης του ποσοστού κέρδους να πέφτει, όπου το προλεταριάτο δεν έχει άλλη επιλογή και είναι αναγκασμένο να προχωρήσει στην επαναστατική ανατροπή. Αυτό το σημείο, που θα προκαλέσει αναγκαστικά την επανάσταση του προλεταριάτου, είναι, κατά το Μαρξ, η στιγμή εκείνη όπου έχει εκτοπιστεί από την παραγωγή η πλειοψηφία του πληθυσμού, όπου η πλειοψηφία του πληθυσμού έμεινε χωρίς απασχόληση. Δεν είναι στην καλή διάθεση του προλεταριάτου να κάνει τούτη ή την άλλη επιλογή. Είναι αναγκασμένο να ανατρέψει τον καπιταλισμό, αν δεν θέλει να αυτοκτονήσει, αν δεν θέλει να πεθάνει από την πείνα. Στο δίλημμα "λιμοκτονία ή επανάσταση", ο άνθρωπος, ως λογικό ον, θα επιλέξει ανεπιφύλακτα την επανάσταση! Είναι αναγκασμένος να το κάνει. Και η ανθρωπότητα θα αποφύγει τη βαρβαρότητα στην οποία θα έπεφτε αναπόφευκτα, αν δεν προλάβαινε να ανατρέψει τον καπιταλισμό πριν την κατάρρευσή του! Φυσικά, όπως θα δούμε παρακάτω, δεν πρόκειται να φτάσουμε ούτε ως αυτό το σημείο. Η επανάσταση θα νικήσει πολύ πριν οι νόμοι του καπιταλισμού εκτοπίσουν την πλειοψηφία των εργατών από την παραγωγή, πολύ πριν η πλειοψηφία του πληθυσμού μείνει χωρίς απασχόληση. Το πότε αυτό θα γίνει, αργά ή γρήγορα, δεν μπορεί να προβλεφθεί. (Εκτός, βέβαια, αν η καλπάζουσα παγκόσμια οικονομική κρίση αποδείξει ότι το σημείο της εκτόπισης των παραγωγών από την παραγωγή βρίσκεται ήδη πολύ κοντά, πράγμα που βέβαια επίσης κανένας δεν θα μπορούσε να προβλέψει).

Ώστε λοιπόν, η αναπόφευκτη κατάρρευση είναι μόνο μια θεωρητική δυνατότητα, η οποία όμως, λόγω της δράσης των ίδιων των νόμων κίνησης του κεφαλαίου που την προκαλεί, ποτέ δεν πρόκειται να μετατραπεί σε πραγματικότητα, και η ανθρωπότητα δεν πρόκειται ποτέ να πέσει στη βαρβαρότητα. (Εννοούμε βέβαια την πλήρη, τη γενική βαρβαρότητα και όχι τη βαρβαρότητα της σήψης και της παρακμής, τη βαρβαρότητα των ιμπεριαλιστικών πολέμων, τη βαρβαρότητα της πείνας και της εξαθλίωσης, που και στις σημερινές συνθήκες βιώνουν μεγάλα τμήματα του πληθυσμού της γης). Ανάμεσα στις δύο προοπτικές: τη βαρβαρότητα που ενσαρκώνει η αστική τάξη και την ολόπλευρη και ελεύθερη ανάπτυξη του ανθρώπου που ενσαρκώνει η εργατική τάξη, θα νικήσει χωρίς καμιά αμφιβολία η δεύτερη. Και αυτό, παρά τις αντιρρήσεις των μισοϊδεαλιστών-μισοοπαδών του μηχανιστικού υλισμού "μαρξιστών" καθηγητάδων, είναι τόσο βέβαιο όσο και το ότι ο ήλιος ανατέλλει από την Ανατολή.

Δίλημμα λοιπόν "σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα" (με την έννοια της πλήρους βαρβαρότητας) που θα προερχόταν από την αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού, δεν υπάρχει στην πράξη!!! Οι ιδρυτές του μαρξισμού, παρά τα όσα λέγονται και γράφονται κατά κόρον τις τελευταίες δεκαετίες, πουθενά στο έργο τους δεν χρησιμοποίησαν το δίλημμα αυτό. Κανένα δίλημμα! Οι Μαρξ-Ενγκελς δεν αμφέβαλλαν ποτέ, ήταν απόλυτα σίγουροι και απέδειξαν επιστημονικά ότι η μόνη υπαρκτή προοπτική που θα επιβληθεί με νομοτελειακή αναγκαιότητα, είναι η πραγματοποίηση της επανάστασης και ο κομμουνισμός. Και δεν υπάρχει στην πραγματικότητα τέτοιο δίλημμα, γιατί οι νόμοι του καπιταλισμού οδηγούν κατευθείαν στην επαναστατική ανατροπή και τον κομμουνισμό, στην νομοτελειακή νίκη της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Το «Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» της Ρόζας Λούξεμπουργκ, που το διατύπωσε εν μέσω του πρώτου παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου στα 1915, δεν αναφέρεται στην αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού και στη βύθιση της ανθρωπότητας στο χάος. Αναφέρεται στην καθημερινή βαρβαρότητα που προσφέρει στην ανθρωπότητα ο καπιταλισμός, στη σήψη και την παρακμή, στην πείνα και την εξαθλίωση, στις φρικαλεότητες των ιμπεριαλιστικών πολέμων. Το δίλημμα αυτό θα μπορούσε να αναφερθεί, και αναφέρεται, και στις σημερινές συνθήκες όπου μια πυρηνική καταστροφή απειλεί με εξαφάνιση τον πλανήτη και κάθε ανθρώπινο πολιτισμό. Αλλά ούτε τώρα ούτε στην εποχή της Ρόζας υπήρχε επί της ουσίας ένα τέτοιο δίλημμα. Η καταστροφή του πλανήτη υπάρχει μόνο ως μια θεωρητική δυνατότητα, και αυτή δεν πρόκειται ποτέ να μετατραπεί σε πραγματικότητα, καθώς η ταξική πάλη της εργατικής τάξης θα αποτρέψει αυτή την ανθρωποφάγα προοπτική και θα οδηγήσει στην επαναστατική ανατροπή και τον κομμουνισμό.

Προλεταριακές επαναστάσεις δεν γίνονται και δεν θα γίνουν για πρώτη φορά. Αρχής γενομένης από την Παρισινή Κομμούνα το 1871 οι επαναστάσεις αυτές, με αποκορύφωμα την επανάσταση τον Οκτώβρη του 1917, συγκλόνισαν τον κόσμο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, ανέτρεψαν την εξουσία και αφαίρεσαν την ταξική κυριαρχία από την αστική τάξη σε ένα τμήμα του κόσμου και απείλησαν θανάσιμα τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Αν και αυτές οι επαναστάσεις δεν οδηγήθηκαν στην τελική νίκη, δεν θα παύσουν να εμπνέουν τις νέες επαναστατικές εξορμήσεις. Στον ίδιο δρόμο της εξέλιξης θα βαδίσει και τώρα το προλεταριάτο και θα οδηγήσει την ταξική του πάλη στη νίκη της σύγχρονης, της τωρινής προλεταριακής επανάστασης, μόλις φυσικά υπάρξουν όλες οι προϋποθέσεις γι’ αυτό, ελπίζοντας ότι αυτή τη φορά θα φτάσουμε ως την τελική νίκη, ως το σοσιαλισμό-κομμουνισμό. Σ’ αυτό το δρόμο θα οδηγηθεί όπως και τότε μέσα από την ίδια την κατάστασή του. Αλλά αυτό ακριβώς αμφισβητείται σήμερα. Αμφισβητείται ότι είναι πλέον δυνατή μια επαναστατική ανατροπή.

Οι αστοί ιδεολόγοι, όλοι οι σύγχρονοι ιδεολογικοί μηχανισμοί του ιμπεριαλισμού είναι σίγουροι, και δεν παύουν ούτε στιγμή να το προπαγανδίζουν με όλα τους τα μέσα, ότι ο καπιταλισμός κατάφερε να ελέγξει και να αμβλύνει τις αντιθέσεις του, να εξισορροπίσει τις ανισότητες, και επομένως δεν κινδυνεύει. Κατάφερε επιπλέον να ενσωματώσει στο σύστημα την εργατική τάξη των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και να εξουδετερώσει έτσι τον κίνδυνο εξεγέρσεων. Αρωγοί στα αστικά ιδεολογήματα έρχονται οι κάθε λογής εκπρόσωποι της μικροαστικής διανόησης, μαζί και οι δήθεν μαρξιστές ή και πολλοί μαρξιστές που λαθεύουν, που για τους ίδιους λόγους θέτουν εν αμφιβόλω αν ποτέ το προλεταριάτο θελήσει να ανατρέψει τον καπιταλισμό. Όλοι αυτοί είναι απόλυτα βέβαιοι ότι ο νεκροθάφτης, δηλαδή το προλεταριάτο, δεν πρόκειται αναπόφευκτα να δραστηριοποιηθεί για να θάψει τον καπιταλισμό. Ιδιαίτερα μετά τις γνωστές καταρρεύσεις και ανατροπές, μετά την προσωρινή ήττα του Οχτώβρη και την αποτυχία της πρώτης προσπάθειας να οικοδομηθεί ο σοσιαλισμός, μια τέτοια δυνατότητα, όπως νομίζουν, εξέλειπε δια παντός. Εδώ, για να ενισχύσουν την επιχειρηματολογία τους, προβάλλουν κατάλληλα και τις δυνατότητες που είχε ο καπιταλισμός να δρα με διάφορα μέτρα στην κατεύθυνση της άμβλυνσης των αντιθέσεων και της ενσωμάτωσης τμημάτων της εργατικής τάξης στο σύστημα, όπως το έκανε ολόκληρη τη μεταπολεμική περίοδο στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες. Ως ένα σημείο, τα "επιχειρήματα" αυτά φαντάζουν ως αληθοφανή. Ο καπιταλισμός είχε πράγματι τεράστιες επιτυχίες
κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, η μεγαλύτερη από τις οποίες ήταν η βαθιά κρίση, η ήττα, και η διάλυση του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Αλλά παρά τις όποιες επιτυχίες, ο καπιταλισμός δεν απομακρύνθηκε, αλλά πλησιάζει με εκρηκτικούς ρυθμούς στο σημείο της ανατροπής του, καθώς όλες οι αντιθέσεις του οξύνθηκαν στο έπακρο και πήραν εκρηκτικές διαστάσεις. Αυτές οδηγούν αναγκαία στη δραστηριοποίηση και συνειδητοποίηση του προλεταριάτου και στη νομοτελειακή νίκη της επανάστασης…».

Κώστας Μπατίκας Η ΜΑΡΞΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ ΣΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ-ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟ, υποκεφάλαιο «η αναπόφευκτη κατάρρευση του καπιταλισμού», σελ.227-232 (η επισήμανση δική μας)

Για την αντιγραφή, Δημήτρης Κάβουρας