Τα τελευταία χρόνια, η Βενεζουέλα έχει βρεθεί αρκετές φορές στο προσκήνιο της επικαιρότητας. Πρόσφατα ξέσπασε υπόθεση κατασκοπείας στην οποία εμπλέκεται η αμερικάνικη πρεσβεία στο Καράκας, το 2002 ήταν το αποτυχημένο πραξικόπημα της αντιπολίτευσης, το 2005 η δήλωση κάποιου αμερικάνου ιεροκήρυκα που ζήτησε την δολοφονία του Τσάβες, καθώς και η αύξηση της τιμής του πετρελαίου που επέτρεψε στον πρόεδρο της χώρας να συγκεντρώσει πάλι τα φώτα της δημοσιότητας δηλώνοντας έτοιμος να πουλήσει πετρέλαιο σε χαμηλή τιμή σε όποια χώρα το ζητήσει ανεξάρτητα από το σύστημα και την κυβέρνηση που έχει. Η διεξαγωγή του 16ου φεστιβάλ της ΠΟΔΝ στη Βενεζουέλα, έδωσε την ευκαιρία σε όσους συμμετείχαν, να γνωρίσουν από κοντά τη χώρα, τους ανθρώπους της και την πολιτική διαδικασία που έχει ονομαστεί «Μπολιβαριανή επανάσταση». Η ολοκληρωμένη ανάλυση της κατάστασης βέβαια, απαιτεί βαθύτερη γνώση και της ιστορίας της χώρας αλλά και της γενικότερης πολιτικής κατάστασης στην Λατινική Αμερική, ωστόσο κάποια πρώτα συμπεράσματα μπορούν να καταγραφούν με βάση την εμπειρία και κάποιες βασικές πληροφορίες για την χώρα.

Ορισμένα στοιχεία για την οικονομική και πολιτική κατάσταση της χώρας

Η Βενεζουέλα είναι από τις μεγαλύτερες πετρελαιοπαραγωγούς χώρες του πλανήτη, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στα στοιχεία που περιγράφουν την οικονομία της και τα οποία είναι πρωτοφανή για χώρα του λεγόμενου «τρίτου κάοσμου». Το ΑΕΠ της χώρας παράγεται κατά 54.4 % από τις υπηρεσίες, κατά 46.5 % από τη βιομηχανία και μόλις κατά 0.1 % από τη γεωργία! Αυτό έχει άμεση σχέση με το γεγονός ότι μόλις το 3 % του εδάφους της χώρας είναι καλλιεργήσιμο.

Η οικονομία κατέγραψε αύξηση 16.8 % μέσα στο 2004 και η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 12.3 % την ίδια χρονιά, κάτι που έχει άμεση σχέση με την πτώση της εθνικής παραγωγής κατά 8.9 και 9.2 % αντίστοιχα το 2002 και 2003 εξ’ αιτίας της απεργίας στην κρατική εταιρεία πετρελαίου της χώρας η οποία διήρκεσε από τον Δεκέμβρη του 2002 ως τον Φλεβάρη του 2003.

Παρά τα κοινωνικά προγράμματα της διακυβέρνησης Τσάβες η ανεργία παραμένει στο 17.1 %, ενώ σύμφωνα με τα στοιχεία του 1998, το 47 % του πληθυσμού ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας.

Το πολιτικό σύστημα της χώρας είναι προεδρική δημοκρατία. Ο πρόεδρος εκλέγεται κάθε 6 χρόνια και διορίζει την κυβέρνηση, ενώ το κοινοβούλιο εκλέγεται κάθε 5 χρόνια.

Στην πολιτική σκηνή της χώρας εμφανίζονται δύο μεγάλα μπλοκ, φαινόμενο σύνηθες στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Παρά τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις, τα δύο αυτά μπλοκ αναμετρώνται στις προεδρικές εκλογές υποστηρίζοντας τους δύο κύριους υποψηφίους οι οποίοι και συγκεντρώνουν πάνω από το 95 % των ψήφων. Στις εκλογές για το κοινοβούλιο, τα κόμματα που απαρτίζουν τους δύο βασικούς πολιτικούς συνασπισμούς, έχουν στην πλειοψηφία τους αυτόνομη παρουσία. Οι εκλεγμένοι βουλευτές συγκροτούνται και στα πλαίσια του κοινοβουλίου με βάση τον ευρύτερο συνασπισμό τον οποίον υποστηρίζει το κόμμα τους και έτσι τα δύο μεγάλα μπλοκ εμφανίζονται και στη βουλή.

Το βασικό κόμμα του Τσαβικού μπλοκ είναι το Movimiento V Republica (MVR - κίνημα για την 5η δημοκρατία) που είναι και το κόμμα του ίδιου του Τσάβες. Δεύτερη δύναμη αυτού του μπλοκ είναι το Κίνημα για τον Σοσιαλισμό (MAS – Movimiento Al Socialismo). Άλλες σημαντικές δυνάμεις του ίδιου μπλοκ είναι το PPT – Patria Por Todos (Πατρίδα για όλους) και το Κομμουνιστικό Κόμμα Βενεζουέλας - PCV το οποίο θεωρείται ο πιο σταθερός υποστηρικτής του Τσάβες. Το PCV, ήταν ουσιαστικά διαλυμένο μέχρι το 1995 και σήμερα έχει μικρή δύναμη και μόλις στις τελευταίες εκλογές κατάφερε να μπει στην Βουλή, όμως κατά γενική ομολογία ενισχύεται οργανωτικά και αυξάνει την επιρροή του τα τελευταία χρόνια.

Από την πλευρά της αντιπολίτευσης, τα κύρια κόμματα είναι η Action Democratica – AD (Δημοκρατική δράση), το Καθολικό κοινωνικό κόμμα ή Copei και η οργάνωση Primera Justicia (Πρώτα η δικαιοσύνη).

Ο Τσάβες εκλέχτηκε πρόεδρος το 1998. Πριν από την εκλογή του, είχε κατηγορηθεί για άπόπειρα πραξικοπήματος το 1992 και είχε φυλακιστεί. Μετά την εκλογή του, άλλαξε το Σύνταγμα της χώρας και το νέο Σύνταγμα είναι σε ισχύ από το 1999. Το 2000 έγιναν εκ νέου προεδρικές εκλογές τις οποίες κέρδισε και πάλι με μεγαλύτερο ποσοστό ψήφων απ’ ότι το 1998.

Το 2002 οργανώθηκε από κύκλους του κεφαλαίου πραξικόπημα που ανέτρεψε προσωρινά την κυβέρνηση Τσάβες. Το πραξικόπημα υποστηρίχτηκε από την αντιπολίτευση και τις ΗΠΑ. Ενεργό ρόλο στο πραξικόπημα έπαιξε τμήμα των ενόπλων δυνάμεων, καθώς και η αστυνομία ιδιαίτερα στην περιοχή του Καράκας. Η λαϊκή αντίδραση στο πραξικόπημα με διαρκείς μαζικές διαδηλώσεις που απαιτούσαν την επιστροφή της εκλεγμένης κυβέρνησης και την πτώση της κυβέρνησης των πραξικοπηματιών, καθώς και η στήριξη στον Τσάβες από σημαντικό τμήμα του στρατού, οδήγησαν την χούντα σε γρήγορη κατάρρευση. Ο Τσάβες με την επιστροφή του στο προεδρικό μέγαρο, θα προσπαθήσει – και θα τα καταφέρει – να συγκρατήσει τις ξεσηκωμένες μάζες, καλώντας σε αυτοσυγκράτηση και αποκηρύσσοντας εκ των προτέρων κάθε πράξη αντεκδίκησης ενάντια στους πραξικοπηματίες και τους υποστηρικτές τους. Σταδιακά θα προχωρήσει σε εκκαθαρίσεις στον στρατό ο οποίος είναι σήμερα απολύτως ελεγχόμενος από τις κυβερνητικές δυνάμεις.

Το 2003 η αντιπολίτευση έκανε χρήση του νέου Συντάγματος, συγκεντρώνοντας υπογραφές για να προκαλέσει δημοψήφισμα με ερώτημα την απομάκρυνση του Τσάβες από την προεδρία. Το δημοψήφισμα έγινε τον Αύγουστο του 2004 και πήρε έντονο πολιτικό χαρακτήρα.Το αποτέλεσμα ήταν και αυτήν την φορά υπέρ του Τσάβες.

Οι διαρκείς αποτυχίες της αντιπολίτευσης, φυσικά δεν πτοούν τους ηγέτες και τους υποστηρικτές της. Το τελευταίο σενάριο αποσταθεροποίησης που κυκλοφορεί πλέον, είναι η απόπειρα ανεξαρτητοποίησης του Μαρακαίμπο, της περιοχής της χώρας που παράγει το πετρέλαιο και της μόνης περιοχής που η τοπική κυβέρνηση πρόσκειται στις αντιπολιτευόμενες δυνάμεις. Ταυτόχρονα, σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, η αντιπολίτευση σκληραίνει την στάση της επιλέγοντας ακόμα και την αποχή από τις εκλογές. Στις τοπικές εκλογές του Αυγούστου, απείχαν τα περισσότερα αντιπολιτευόμενα κόμματα με αποτέλεσμα οι δυνάμεις του Τσαβικού μπλοκ να επικρατήσουν άνετα με ποσοστό 73 %, ενώ στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές απείχε σύσσωμη η αντιπολίτευση χαρίζοντας και τις 167 έδρες του κοινοβουλίου στους Τσαβίστας.

Η πολιτική κατάσταση πλέον, σφραγίζεται από την κυριαρχία του Τσάβες και των πολιτικών δυνάμεων που τον στηρίζουν, ενώ είναι εμφανής η ένταση ανάμεσα στα δύο κυρίαρχα πολιτικά μπλοκ. Οι συμμετέχοντες στο φεστιβάλ απέκτησαν ίδια αντίληψη αυτής της έντασης, καθώς υπήρξαν περιστατικά επιθετικής συμπεριφοράς των οπαδών της αντιπολίτευσης απέναντί τους.

Δυναμική πολιτική κατάσταση.

Ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα.

Η πολιτική του Τσάβες είναι σίγουρα πολύ διαφορετική από την κυβερνητική διαχείριση που έχουμε συνηθίσει στην Ευρώπη, αλλά και από οποιαδήποτε άλλη κυβερνητική πολιτική στην αμερικάνικη ήπειρο.

Από τις πιο σημαντικές μάχες της κυβέρνησης ήταν η προσπάθεια ελέγχου των κερδών από την PDVSA, την κρατική εταιρεία πετρελαίου. Τα κέρδη ελέγχονταν μέχρι τότε από μια κλίκα ανώτατων κρατικών υπαλλήλων σε συνεργασία με κεφαλαιοκρατικούς κύκλους της χώρας. Η επιδίωξη του Τσάβες να ελέγξει την κατάσταση στην κρατική εταιρεία πετρελαίου οδήγησε στην μεγάλη απεργία στην εταιρεία που υποκινήθηκε από τα συμφέροντα που θίγονταν και στηρίχτηκε από την αντιπολίτευση. Η απεργία που κράτησε σχεδόν 3 μήνες οδήγησε σε σημαντική μείωση την πετρελαϊκή παραγωγή της χώρας, καθώς και το ΑΕΠ. Η προσπάθεια της κυβέρνησης να σπάσει την απεργία, τελικά στέφτηκε με επιτυχία, αφήνοντας την PDVSA, καθώς και τα κέρδη της παραγωγής πετρελαίου, υπό τον έλεγχο του κράτους και της κυβέρνησης. Η κίνηση αυτή οδήγησε σε κάτι που είναι απολύτως φυσιολογικό σε ένα καπιταλιστικό κράτος, δηλαδή τα έσοδα από μια κρατική επιχείρηση να τα εισπράττει το κράτος. Όμως, αυτή η κίνηση προς έναν εύρυθμο καπιταλισμό ήταν κάτι αρκετά ριζοσπαστικό για την Βενεζουέλα, καθώς έλυσε τα χέρια της κυβέρνησης, προσφέροντάς της επιπλέον έσοδα με τα οποία χρηματοδότησε ένα εκτεταμένο πρόγραμμα κοινωνικής πολιτικής.

Η πρωτοφανής σε έκταση, για τα δεδομένα της Βενεζουέλας, κοινωνική πολιτική είναι βασικός άξονας της πολιτικής Τσάβες. Συσσίτια για τους φτωχούς, προγράμματα στέγασης για τους άστεγους, νοσοκομεία για τους ανασφάλιστους και επέκταση της εκπαίδευσης με στόχο την εξάλειψη του αναλφαβητισμού είναι οι κύριες πλευρές της κοινωνικής πολιτικής που έχει χαρίσει στον Τσάβες την υποστήριξη της πλειοψηφίας του λαού, με την δημοτικότητά του το 2005 να φτάνει το 70 % σύμφωνα με τα ΜΜΕ των ΗΠΑ, παρ’ όλη την πολύχρονη παρουσία του στην προεδρία. Είναι αξιοσημείωτο, ότι όλα τα κοινωνικά προγράμματα πραγματοποιούνται από ανεξάρτητες από το κράτος «αποστολές» (mission), οι οποίες χρηματοδοτούνται από κρατικούς πόρους. Ίσως αυτή η λύση επιλέχτηκε για να παρακαμφθεί η εκτεταμένη κρατική διαφθορά. Και αυτή η πλευρά της κυβερνητικής πολιτικής, ωστόσο, δηλαδή η προσπάθεια οικοδόμησης κοινωνικού κράτους δεν συνιστά κάποια επαναστατική τομή.

Ριζοσπαστικό μέτρο της κυβέρνησης Τσάβες, ήταν η δήμευση των τσιφλικιών και η απόδοσή τους σε ακτήμονες αγρότες. Το μέτρο αυτό έχει βέβαια μικρή σημασία, καθώς ο αγροτικός τομέας έχει ασήμαντη συνεισφορά στο συνολικά παραγόμενο εθνικό πλούτο.

Απο τις πιο σημαντικές πλευρές της πολιτικής Τσάβες είναι η εξωτερική πολιτική. Με βάση τα λεγόμενα του ίδιου του Τσάβες, κύριος στόχος του είναι η συνεργασία των χωρών της Λατινικής Αμερικής. Το τηλεοπτικό κανάλι TELESUR (Τηλεόραση του Νότου) είναι το πρώτο απτό αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής. Ο Τσάβες στους λόγους του (και στο φεστιβάλ), μιλάει επίσης για PETROSUR, δηλαδή για την πετρελαϊκή συνεργασία της Νότιας Αμερικής και για BANCOSUR, δηλαδή τραπεζική συνεργασία των Λατινοαμερικάνικων χωρών.

Με βάση τα παραπάνω, το βασικό στοιχείο που παραπέμπει σε επανάσταση και σε σοσιαλισμό, είναι οι λόγοι του Τσάβες. Η πολιτική της κυβέρνησής του, με βάση τα παραπάνω, θα ήταν εύκολο να καταλήξει σε έναν εύρυθμο και ισχυρό καπιταλισμό με εκτεταμένο κοινωνικό κράτος στο εσωτερικό και με σημαντικό ρόλο σε μια περιφερειακή καπιταλιστική ολοκλήρωση στο εξωτερικό.

Υπάρχουν όμως πλευρές που διαφοροποιούν αυτά τα δεδομένα και αφήνουν ανοιχτή την προοπτική μιας διαφορετικής πορείας, έξω από τον καπιταλισμό. Η στάση απέναντι στην Κούβα, είναι μια βασική πλευρά που πρέπει να λάβουμε υπ’ όψη. Το ζήτημα της στάσης απέναντι στην κουβανική επανάσταση είναι έτσι κι αλλιώς, σε παγκόσμιο επίπεδο, το ζήτημα που διαχωρίζει «την ήρα απ’ το στάρι». Μπορεί όσοι υποστηρίζουν την Κούβα να μην είναι καλά και σώνει οι πιο φλογεροί επαναστάτες, όμως είναι σίγουρο πως όσοι στέκονται ενάντιά της, άσχετα με τις προθέσεις τους, τάσσονται με τη μεριά της αντεπανάστασης και του διεθνούς ιμπεριαλισμού και η κυβέρνηση Τσάβες δεν μπορεί να καταταχτεί σε αυτό το στρατόπεδο. Η παροχή πετρελαίου στην Κούβα από την κυβέρνηση Τσάβες, έλυσε το ενεργειακό πρόβλημα της χώρας, προσέφερε αποφασιστική στήριξη στην κουβανέζικη επανάσταση και εγκαινίασε μια συνεργασία σε πολλά επίπεδα μεταξύ των δύο χωρών. 18.000 κουβανοί γιατροί εργάζονται πλέον στη Βενεζουέλα, δίνοντας την δυνατότητα στην κυβέρνηση να πραγματοποιήσει το πρόγραμμά της στον τομέα της υγείας, ενώ η πρώτη φουρνιά Βενεζουελάνων γιατρών που εκπαιδεύτηκε στην Κούβα ορκίστηκε στα τέλη Αυγούστου.

Εκτός από τη στάση απέναντι στην κουβανική επανάσταση, μια διαφορετική δυναμική αναδεικνύεται και από άλλες πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας της χώρας. Οι προσπάθειες να δημιουργηθούν λαϊκά συμβούλια, η διαμάχη γύρω από το ρόλο των εργατικών συμβουλίων που ήδη υπάρχουν στις κρατικές επιχειρήσεις και η λειτουργία επιχειρήσεων υπό εργατικό έλεγχο με την στήριξη του κράτους είναι στοιχεία που βάζουν στην πολιτική ατζέντα το ζήτημα της επανάστασης.

Σημαντικό στοιχείο, που πρέπει να ληφθεί υπ’ όψη, είναι η πλατιά λαϊκή στήριξη που απολαμβάνει η κυβέρνηση και η διαδικασία που ονομάστηκε «Μπολιβαριανή επανάσταση». Στήριξη που όπως έδειξε και η αποτροπή του πραξικοπήματος, μπορεί να προσφέρει ώθηση και να οδηγήσει τα πράγματα σε επαναστατική κατεύθυνση και που σίγουρα δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τις όποιες κατακτήσεις γνώρισε μέχρι σήμερα. Η στήριξη αυτή προέρχεται από τα πιο πληβειακά στρώματα, τα οποία είναι σε μεγάλο βαθμό και συνδικαλιστικά ανοργάνωτα, γεγονός που εξηγεί την κυριαρχία της αντιπολίτευσης στο συνδικαλιστικό κίνημα. Ωστόσο, η διαρκής πολιτικοποίηση της εργατικής τάξης, είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει στην ενίσχυση των πιο επαναστατικών τάσεων.

Συνολικά, η πολιτική κατάσταση παρουσιάζει μια δυναμική ισορροπία που αφήνει ανοιχτά όλα τα ενδεχόμενα. Από τη μία, οι δυνάμεις της αντίδρασης είναι σήμερα εξαιρετικά αδύναμες να ανατρέψουν την κατάσταση, το βάλτωμα του αμερικάνικου στρατού στο Ιράκ καθιστά πολύ δύσκολη για τα επόμενα χρόνια μια αμερικάνικη στρατιωτική επέμβαση, ενώ η άνοδος των τιμών του πετρελαίου έχει αυξήσει τα κρατικά έσοδα βοηθώντας στην επέκταση των κοινωνικών προγραμμάτων και την περαιτέρω ενδυνάμωση της κυβέρνησης. Από την άλλη, οι επαναστατικές δυνάμεις είναι πολύ αδύναμες στο να προωθήσουν ή να επιβάλλουν επαναστατικές τομές που να φτάνουν μέχρι την αμφισβήτηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Μέχρι στιγμής δεν έχει ξεχωρίσει κάποια δύναμη, κάποιο κόμμα που να μπορεί να οδηγήσει τα πράγματα σε επαναστατική κατεύθυνση.

Αυτή η προσωρινή ισορροπία, αργά ή γρήγορα θα ανατραπεί. Είτε με την εξέλιξη της «Μπολιβαριανής Επανάστασης» σε μια πραγματική επαναστατική διαδικασία είτε με την αλλαγή της ευνοϊκής για την σημερινή κυβέρνηση συγκυρίας και την βίαιη, αιματηρή ανατροπή της σημερινής κατάστασης προς όφελος του κεφαλαίου, είτε ακόμα και με την σταδιακή ενσωμάτωση της όλης διαδικασίας στον ορίζοντα ενός ισχυρού καπιταλισμού «με ανθρώπινο πρόσωπο».

Η τελική έκβαση της μάχης που διεξάγεται στην Βενεζουέλα, δεν θα κριθεί όμως, αποκλειστικά μέσα στα σύνορα της χώρας. Η διεθνής κατάσταση, και ιδιαίτερα η κατάσταση στην Λατινική Αμερική, θα παίξει σημαντικό ρόλο για το που θα γείρει η πλάστιγγα. Οι αλεπάλληλες εκλογικές νίκες της Αριστεράς στην Νότια Αμερική, είναι δείγμα του γενικότερου αναβρασμού που επικρατεί στην περιοχή. Ακόμα κι αν σε κάποιες περιπτώσεις φέρνουν στην εξουσία κυβερνήσεις φιλικές προς την αγορά, το γεγονός ότι πλέον σπανίζουν ακροδεξιές κυβερνήσεις όπως του Ουρίμπε στην Κολομβία (χώρα που σήμερα θεωρείται μακρύ χέρι των ΗΠΑ στην περιοχή) ή του Φουτζιμόρι στο Περού παλιότερα, διαμορφώνει ευνοϊκότερο έδαφος για τις επαναστατικές δυνάμεις. Στην παρούσα κατάσταση, προβάλλει σαν ο πιο επικίνδυνος αντίπαλος η ρεφορμιστική κεντροαριστερά, με βασικό εκπρόσωπο τον βραζιλιάνο πρόεδρο Λούλα, που επιδιώκει να καναλιζάρει τον γενικότερο αναβρασμό στα ασφυκτικά πλαίσια ενός «καπιταλισμού με ανθρώπινο πρόσωπο», αξιοποιώντας φυσικά και τον απολίτικο ακτιβίστικο κινηματισμό. Σε αυτά τα πλαίσια, η διεθνής αλληλεγγύη δεν θα παίξει ρόλο μόνο στην κατεύθυνση της αποτροπής της αμερικάνικης (ανοιχτής ή συγκαλυμένης) επέμβασης στην χώρα, αλλά θα έχει σημασία και στον πολιτικό προσανατολισμό της όλης διαδικασίας

Οι κρίσιμες εκλογικές αναμετρήσεις των τελευταίων χρόνων

ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 1998

ΠΡΟΕΔΡΙΚΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ 2000

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΟΣ 2004